Bệnh huyết thanh (Serum Sickness)

Nguyên nhân

Trước đây, bệnh huyết thanh thường gặp sau khi tiêm huyết thanh động vật (như huyết thanh chống uốn ván có nguồn gốc từ ngựa) để điều trị nhiễm trùng. Ngày nay, bệnh thường xảy ra do phản ứng với một số loại thuốc nhất định, bao gồm:

• Kháng sinh (ví dụ: penicillin, sulfonamide)
• Thuốc chống động kinh (ví dụ: phenytoin)
• Thuốc sinh học (ví dụ: infliximab, rituximab)
• Một số thuốc điều trị ung thư
• Các protein dị loại khác như kháng nọc độc rắn, globulin miễn dịch chống thymocyte (ATG)

Việc sử dụng các loại thuốc này đã làm tăng đáng kể tỷ lệ mắc bệnh huyết thanh so với trước đây.

Cơ chế bệnh sinh

Bệnh huyết thanh là một phản ứng quá mẫn type III, liên quan đến sự hình thành phức hợp miễn dịch kháng nguyên-kháng thể. Các phức hợp này, thường có kích thước nhỏ, không bị thực bào hiệu quả và lưu hành trong máu. Sau đó, chúng lắng đọng trong các mô nhỏ, đặc biệt là thành mạch máu, khớp và thận. Sự lắng đọng này kích hoạt hệ thống bổ thể, giải phóng các chất trung gian gây viêm như C3a, C5a, dẫn đến:

• Tăng tính thấm thành mạch
• Hút bạch cầu trung tính
• Giải phóng các enzyme lysosomal gây tổn thương mô

Việc kích hoạt bổ thể và giải phóng các chất trung gian hóa học gây viêm là nguyên nhân chính gây ra các triệu chứng của bệnh huyết thanh.

Triệu chứng

Các triệu chứng của bệnh huyết thanh thường xuất hiện từ 7-21 ngày sau khi tiếp xúc với kháng nguyên gây bệnh. Khoảng thời gian này phản ánh thời gian cần thiết để hình thành phức hợp miễn dịch và lắng đọng trong các mô. Các triệu chứng thường gặp bao gồm:

• Sốt
• Nổi ban, đặc biệt là ban dát sẩn ngứa
• Đau khớp
• Sưng khớp
• Sưng hạch bạch huyết
• Mệt mỏi
• Buồn nôn

Trong một số trường hợp hiếm gặp, bệnh huyết thanh có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng hơn như viêm cầu thận, viêm thần kinh ngoại biên và viêm mạch. Nếu gặp bất kỳ triệu chứng nào sau khi tiếp xúc với một loại thuốc hoặc huyết thanh mới, hãy tìm kiếm sự chăm sóc y tế ngay lập tức.

Chẩn đoán

Chẩn đoán bệnh huyết thanh dựa trên tiền sử tiếp xúc với thuốc hoặc huyết thanh nghi ngờ, kết hợp với các triệu chứng lâm sàng. Các xét nghiệm có thể hỗ trợ chẩn đoán bao gồm:

• Giảm bổ thể (C3, C4)
• Tăng nồng độ phức hợp miễn dịch lưu hành
• Sinh thiết mô (trong trường hợp cần thiết)

Việc chẩn đoán phân biệt với các bệnh lý khác có triệu chứng tương tự, chẳng hạn như các bệnh tự miễn, cũng rất quan trọng.

Điều trị

Điều trị bệnh huyết thanh tập trung vào việc giảm triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng. Các phương pháp điều trị bao gồm:

• Ngừng sử dụng thuốc hoặc huyết thanh gây bệnh: Đây là bước đầu tiên và quan trọng nhất trong điều trị.
• Thuốc kháng histamine để giảm ngứa.
• Thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) để giảm đau và viêm.
• Corticosteroid trong trường hợp bệnh nặng hoặc có biến chứng. Liều lượng và thời gian sử dụng corticosteroid sẽ được bác sĩ điều chỉnh tùy theo mức độ nghiêm trọng của bệnh.

Phòng ngừa

Phòng ngừa bệnh huyết thanh bằng cách thận trọng khi sử dụng thuốc và huyết thanh. Cần đánh giá kỹ lưỡng tiền sử dị ứng của bệnh nhân trước khi sử dụng thuốc hoặc huyết thanh có nguy cơ gây bệnh huyết thanh. Khi cần thiết phải sử dụng các chất có nguy cơ, cần theo dõi chặt chẽ bệnh nhân để phát hiện sớm các dấu hiệu của bệnh huyết thanh. Thông báo cho bác sĩ về bất kỳ phản ứng dị ứng nào bạn đã từng gặp phải.

Kết luận

Bệnh huyết thanh là một phản ứng miễn dịch có thể xảy ra sau khi tiếp xúc với một số loại thuốc, huyết thanh hoặc protein. Nhận biết sớm các triệu chứng và điều trị kịp thời là quan trọng để ngăn ngừa biến chứng nghiêm trọng.

Các dạng bệnh huyết thanh

Có thể phân biệt hai dạng bệnh huyết thanh chính:

• Bệnh huyết thanh cổ điển: Thường xảy ra sau khi tiêm huyết thanh ngoại lai (ví dụ: huyết thanh kháng độc tố) và có thời gian ủ bệnh từ 7-10 ngày.
• Bệnh huyết thanh do thuốc: Xảy ra do phản ứng với thuốc và có thời gian ủ bệnh thay đổi, thường từ 1-3 tuần.

So sánh bệnh huyết thanh với các phản ứng quá mẫn khác

Bệnh huyết thanh (quá mẫn type III) khác với các phản ứng quá mẫn khác như sau:

• Type I (quá mẫn tức thì): Phản ứng dị ứng nhanh, liên quan đến IgE, ví dụ như sốc phản vệ.
• Type II (quá mẫn tế bào độc): Kháng thể tấn công các tế bào của cơ thể, ví dụ như thiếu máu tán huyết tự miễn.
• Type III (quá mẫn phức hợp miễn dịch): Phức hợp kháng nguyên-kháng thể lắng đọng và kích hoạt bổ thể, ví dụ như bệnh huyết thanh.
• Type IV (quá mẫn chậm): Phản ứng qua trung gian tế bào T, ví dụ như viêm da tiếp xúc.

Bảng so sánh các loại quá mẫn:

Một số lưu ý

• Mức độ nghiêm trọng của bệnh huyết thanh có thể khác nhau, từ nhẹ đến nặng, thậm chí đe dọa tính mạng.
• Việc chẩn đoán bệnh huyết thanh có thể khó khăn vì triệu chứng có thể giống với các bệnh khác.
• Nếu bạn có tiền sử phản ứng dị ứng với thuốc hoặc huyết thanh, hãy thông báo cho bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc mới nào.