Bệnh không có gammaglobulin máu liên kết nhiễm sắc thể X (Bệnh Bruton) (X-linked Agammaglobulinemia / Bruton’s Agammaglobulinemia)

Nguyên nhân

Bệnh Bruton là do đột biến ở gen BTK nằm trên nhiễm sắc thể X. Gen này mã hóa cho một enzyme gọi là tyrosine kinase của Bruton (BTK), enzyme đóng vai trò quan trọng trong quá trình phát triển và trưởng thành của tế bào lympho B. Tế bào lympho B là một loại tế bào bạch cầu chịu trách nhiệm sản xuất kháng thể. Đột biến gen BTK dẫn đến việc BTK không hoạt động hoặc hoạt động kém, gây ra sự gián đoạn trong quá trình phát triển của tế bào lympho B. Kết quả là, cơ thể không thể sản xuất đủ kháng thể để chống lại nhiễm trùng.

Vì gen BTK nằm trên nhiễm sắc thể X, nên bệnh Bruton chủ yếu ảnh hưởng đến nam giới. Nữ giới mang một bản sao gen BTK đột biến thường không biểu hiện triệu chứng vì họ có một bản sao gen bình thường khác trên nhiễm sắc thể X thứ hai. Điều này có nghĩa là nữ giới mang gen đột biến là người mang mầm bệnh và có thể di truyền gen này cho con cái của họ. Con trai của một người mẹ mang mầm bệnh có 50% khả năng mắc bệnh Bruton, trong khi con gái có 50% khả năng trở thành người mang mầm bệnh.

Triệu chứng

Các triệu chứng của bệnh Bruton thường xuất hiện trong thời thơ ấu, thường là sau 6 tháng tuổi, khi lượng kháng thể nhận được từ mẹ qua nhau thai giảm dần. Đây là thời điểm mà hệ miễn dịch của trẻ sơ sinh thường bắt đầu tự sản xuất kháng thể. Các triệu chứng phổ biến bao gồm:

• Nhiễm trùng đường hô hấp tái phát: Bao gồm viêm phổi, viêm xoang, viêm tai giữa. Những nhiễm trùng này có thể nghiêm trọng và xảy ra thường xuyên hơn ở trẻ em mắc bệnh Bruton.
• Nhiễm trùng đường tiêu hóa: Gây ra tiêu chảy, có thể kéo dài và khó điều trị.
• Nhiễm trùng da: Như áp xe, nhiễm trùng mô mềm.
• Viêm màng não: Một biến chứng nghiêm trọng có thể gây tổn thương não.
• Viêm khớp nhiễm trùng: Gây đau và sưng khớp.

Chẩn đoán

Chẩn đoán bệnh Bruton dựa trên các xét nghiệm sau:

• Đo nồng độ immunoglobulin trong máu (IgG, IgA, IgM): Nồng độ immunoglobulin rất thấp hoặc không phát hiện được là dấu hiệu đặc trưng của bệnh. Xét nghiệm này đo lường các loại kháng thể chính trong máu.
• Đếm số lượng tế bào lympho B trong máu: Số lượng tế bào lympho B thường rất thấp hoặc không có. Điều này xác nhận sự thiếu hụt tế bào lympho B, vốn là nguyên nhân gây ra sự thiếu hụt kháng thể.
• Xét nghiệm di truyền để xác định đột biến gen BTK: Đây là xét nghiệm chính xác nhất để chẩn đoán bệnh Bruton. Nó xác định đột biến cụ thể trong gen BTK gây ra bệnh.

Điều trị

Hiện nay chưa có phương pháp chữa khỏi bệnh Bruton. Tuy nhiên, điều trị có thể giúp kiểm soát các triệu chứng và ngăn ngừa nhiễm trùng. Phương pháp điều trị chính là liệu pháp thay thế immunoglobulin (IVIG), trong đó kháng thể được tiêm tĩnh mạch hoặc tiêm dưới da định kỳ để bổ sung lượng kháng thể thiếu hụt trong cơ thể. Liệu pháp IVIG giúp cung cấp cho bệnh nhân kháng thể cần thiết để chống lại nhiễm trùng. Ngoài ra, người bệnh cũng cần được điều trị tích cực các nhiễm trùng bằng kháng sinh khi cần thiết. Việc phòng ngừa nhiễm trùng cũng rất quan trọng, và bệnh nhân nên tránh tiếp xúc với những người bị bệnh.

Tiên lượng

Với điều trị thích hợp, người bệnh Bruton có thể sống một cuộc sống tương đối bình thường và có tuổi thọ gần như bình thường. Tuy nhiên, họ vẫn có nguy cơ cao bị nhiễm trùng nghiêm trọng, đặc biệt là nhiễm trùng đường hô hấp và tiêu hóa, và cần được theo dõi chặt chẽ bởi các bác sĩ chuyên khoa miễn dịch. Việc phát hiện và điều trị sớm rất quan trọng để ngăn ngừa các biến chứng lâu dài và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Biến chứng

Mặc dù liệu pháp thay thế immunoglobulin (IVIG) có hiệu quả trong việc kiểm soát nhiễm trùng, bệnh Bruton vẫn có thể gây ra một số biến chứng, bao gồm:

• Nhiễm trùng mạn tính: Một số người bệnh có thể phát triển nhiễm trùng mạn tính ở phổi, xoang hoặc đường tiêu hóa, ngay cả khi được điều trị bằng IVIG.
• Giãn phế quản: Nhiễm trùng phổi tái phát có thể dẫn đến giãn phế quản, một tình trạng làm tổn thương đường thở và khiến việc thở trở nên khó khăn.
• Viêm khớp: Viêm khớp là một biến chứng tương đối phổ biến của bệnh Bruton, gây đau và cứng khớp.
• Ung thư: Người bệnh Bruton có nguy cơ mắc một số loại ung thư, đặc biệt là ung thư bạch cầu và ung thư dạ dày.
• Các vấn đề về thần kinh: Trong một số trường hợp hiếm gặp, bệnh Bruton có thể gây ra các vấn đề về thần kinh, chẳng hạn như viêm màng não và viêm não.

Chăm sóc tại nhà

Việc chăm sóc tại nhà cho người bệnh Bruton đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe và ngăn ngừa nhiễm trùng. Một số biện pháp chăm sóc tại nhà bao gồm:

• Vệ sinh tốt: Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước là cách hiệu quả nhất để ngăn ngừa nhiễm trùng.
• Tiêm phòng: Mặc dù người bệnh Bruton không thể tạo ra kháng thể đáp ứng với vắc-xin sống, nhưng vắc-xin bất hoạt vẫn có thể cung cấp một số mức độ bảo vệ. Người bệnh nên được tiêm phòng đầy đủ theo khuyến cáo của bác sĩ. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng hiệu quả của vắc-xin có thể bị hạn chế.
• Chế độ ăn uống lành mạnh: Một chế độ ăn uống cân bằng, giàu dinh dưỡng giúp tăng cường hệ miễn dịch.
• Tránh tiếp xúc với người bệnh: Người bệnh Bruton nên tránh tiếp xúc gần với những người bị nhiễm trùng.
• Tập thể dục thường xuyên: Tập thể dục điều độ giúp cải thiện sức khỏe tổng thể.

Nghiên cứu hiện tại

Các nhà nghiên cứu đang tiếp tục tìm kiếm các phương pháp điều trị mới cho bệnh Bruton, bao gồm liệu pháp gen và các liệu pháp nhắm mục tiêu khác. Liệu pháp gen liên quan đến việc đưa một bản sao gen BTK bình thường vào tế bào của người bệnh để khôi phục chức năng của BTK. Các liệu pháp nhắm mục tiêu đang được phát triển để tăng cường hệ miễn dịch hoặc ức chế các con đường cụ thể liên quan đến bệnh. Những nghiên cứu này mang lại hy vọng cho việc phát triển các phương pháp điều trị hiệu quả hơn cho bệnh Bruton trong tương lai.

• Notarangelo, L. D., Fischer, A., Geha, R. S., Casanova, J. L., Chapel, H., Conley, M. E., … & Hammarström, L. (2016). Primary immunodeficiencies: 2015 update on the classification from the International Union of Immunological Societies Expert Committee. Journal of clinical immunology, 36(1), 6-8.
• Conley, M. E., Notarangelo, L. D., & Casanova, J. L. (2006). X-linked agammaglobulinemia. Clinical reviews in allergy & immunology, 31(2-3), 145-157.
• Ochs, H. D., Smith, C. I. E., & Puck, J. M. (2006). X-linked agammaglobulinemia: a clinical and molecular analysis. Medicine, 85(4), 175-182.

Câu hỏi và Giải đáp

Ngoài nhiễm trùng tái phát, còn có những dấu hiệu sớm nào khác của bệnh Bruton có thể giúp chẩn đoán sớm ở trẻ sơ sinh?

Trả lời: Mặc dù nhiễm trùng tái phát là dấu hiệu phổ biến nhất, một số trẻ sơ sinh có thể có dấu hiệu chậm tăng trưởng, tiêu chảy kéo dài, hoặc nhiễm trùng da dai dẳng. Việc thiếu hụt immunoglobulin cũng có thể làm tăng nguy cơ mắc một số bệnh tự miễn, như viêm khớp dạng thấp thiếu niên. Tuy nhiên, những dấu hiệu này không đặc hiệu cho bệnh Bruton và cần được đánh giá kỹ lưỡng bởi bác sĩ.

Liệu pháp gen có tiềm năng chữa khỏi bệnh Bruton như thế nào? Những thách thức hiện tại của liệu pháp gen cho bệnh này là gì?

Trả lời: Liệu pháp gen nhắm mục tiêu đưa một bản sao gen BTK hoạt động vào tế bào gốc tạo máu của người bệnh. Điều này có thể khôi phục sản xuất tế bào B bình thường và sản xuất kháng thể, về mặt lý thuyết chữa khỏi bệnh. Tuy nhiên, những thách thức bao gồm việc đảm bảo gen được đưa vào hiệu quả và an toàn, ngăn ngừa phản ứng miễn dịch chống lại liệu pháp gen, và duy trì biểu hiện gen BTK lâu dài.

Bệnh Bruton ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của bệnh nhân như thế nào? Những biện pháp hỗ trợ nào có sẵn cho bệnh nhân và gia đình của họ?

Trả lời: Bệnh Bruton có thể ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống do nguy cơ nhiễm trùng tái phát, cần điều trị IVIG thường xuyên và nguy cơ biến chứng. Các biện pháp hỗ trợ bao gồm các nhóm hỗ trợ bệnh nhân, tư vấn di truyền, và hỗ trợ tài chính cho điều trị. Kết nối với những người khác bị ảnh hưởng bởi bệnh Bruton có thể cung cấp sự hỗ trợ về mặt tinh thần và chia sẻ kinh nghiệm.

Ngoài IVIG, còn có phương pháp điều trị nào khác đang được nghiên cứu cho bệnh Bruton?

Trả lời: Các phương pháp điều trị khác đang được nghiên cứu bao gồm liệu pháp tế bào gốc, liệu pháp kháng thể đơn dòng và các liệu pháp điều chỉnh miễn dịch khác. Liệu pháp tế bào gốc liên quan đến việc cấy ghép tủy xương từ người hiến tặng khỏe mạnh, trong khi các liệu pháp kháng thể đơn dòng có thể nhắm mục tiêu các protein cụ thể liên quan đến bệnh Bruton.

Vai trò của tư vấn di truyền trong việc quản lý bệnh Bruton là gì?

Trả lời: Tư vấn di truyền rất quan trọng đối với các gia đình có tiền sử bệnh Bruton. Nó giúp đánh giá nguy cơ mắc bệnh cho các thành viên trong gia đình, cung cấp thông tin về các lựa chọn sàng lọc và chẩn đoán trước khi sinh, và hỗ trợ các gia đình đưa ra quyết định sáng suốt về việc lập kế hoạch gia đình. Tư vấn di truyền cũng có thể giúp giải đáp các thắc mắc và cung cấp hỗ trợ về mặt tinh thần cho các gia đình bị ảnh hưởng bởi bệnh Bruton.