Bệnh u hạt mạn tính (CGD) (Chronic Granulomatous Disease / CGD)

Nguyên nhân

CGD gây ra bởi các đột biến trong các gen mã hóa cho các thành phần của phức hợp enzyme NADPH oxidase. Phức hợp enzyme này chịu trách nhiệm sản xuất superoxide ($O_2^-$), một loại ROS quan trọng. Khi phức hợp này bị khiếm khuyết, quá trình sản xuất ROS bị gián đoạn, khiến cơ thể khó khăn trong việc chống lại các tác nhân gây bệnh. Có nhiều loại CGD khác nhau, tùy thuộc vào gen bị đột biến. Phổ biến nhất là dạng liên kết X (X-linked), ảnh hưởng chủ yếu đến nam giới. Các dạng khác bao gồm dạng liên kết với nhiễm sắc thể thường (autosomal recessive), ít phổ biến hơn. Sự đa dạng về gen đột biến cũng góp phần vào mức độ nghiêm trọng của bệnh, từ nhẹ đến nặng.

Triệu chứng

Các triệu chứng của CGD có thể xuất hiện từ nhỏ hoặc muộn hơn trong cuộc sống. Một số triệu chứng phổ biến bao gồm:

• Nhiễm trùng tái phát, đặc biệt là nhiễm trùng da, phổi (viêm phổi), hạch bạch huyết (viêm hạch), gan (áp xe gan), xương (viêm tủy xương) và ruột. Những nhiễm trùng này thường do các vi sinh vật bất thường gây ra, chẳng hạn như Aspergillus, Staphylococcus aureus, Serratia marcescens, Nocardia, và Burkholderia cepacia.
• Áp xe (những ổ mủ khu trú) ở da, gan, phổi và các cơ quan khác.
• Viêm u hạt, là những vùng viêm nhiễm mạn tính, có thể ảnh hưởng đến đường tiêu hóa (gây ra các vấn đề như viêm ruột, tắc ruột), đường tiết niệu và các cơ quan khác. Viêm u hạt có thể dẫn đến sẹo và hẹp các cơ quan bị ảnh hưởng.
• Chậm lớn ở trẻ em.
• Viêm ở miệng và nướu.

Chẩn đoán

Việc chẩn đoán CGD thường dựa trên các xét nghiệm máu đo hoạt động của NADPH oxidase. Một số xét nghiệm phổ biến bao gồm:

• Xét nghiệm dihydrorhodamine 123 (DHR): Xét nghiệm này đo khả năng của bạch cầu sản xuất ROS. Đây là xét nghiệm sàng lọc phổ biến nhất và nhạy nhất.
• Xét nghiệm nitroblue tetrazolium (NBT): Một xét nghiệm cũ hơn, nhưng vẫn được sử dụng ở một số nơi. Xét nghiệm này ít nhạy hơn so với xét nghiệm DHR.
• Xét nghiệm di truyền: Xác định các đột biến cụ thể trong các gen liên quan đến CGD. Xét nghiệm này giúp xác định loại CGD và có thể hữu ích cho việc tư vấn di truyền.

Điều trị

Mặc dù không có cách chữa khỏi hoàn toàn CGD, nhưng có nhiều phương pháp điều trị có thể giúp kiểm soát các triệu chứng và ngăn ngừa nhiễm trùng:

• Kháng sinh dự phòng: Người bệnh thường được kê đơn kháng sinh hàng ngày hoặc định kỳ để ngăn ngừa nhiễm trùng. Trimethoprim/sulfamethoxazole là một lựa chọn phổ biến.
• Thuốc kháng nấm: Được sử dụng để điều trị và ngăn ngừa nhiễm nấm. Itraconazole hoặc posaconazole thường được sử dụng.
• Interferon-gamma (IFN-γ): Một loại thuốc giúp tăng cường hoạt động của hệ thống miễn dịch. IFN-γ có thể làm giảm tần suất và mức độ nghiêm trọng của nhiễm trùng.
• Ghép tủy xương: Đây là phương pháp điều trị tiềm năng có thể chữa khỏi CGD, nhưng nó mang theo những rủi ro đáng kể. Ghép tủy xương được xem xét cho những bệnh nhân có bệnh nặng hoặc những người không đáp ứng với các phương pháp điều trị khác.
• Liệu pháp gen: Đây là một lĩnh vực nghiên cứu đầy hứa hẹn, nhưng vẫn đang trong giai đoạn thử nghiệm lâm sàng.

Tiên lượng

Với chẩn đoán và điều trị sớm, hầu hết người mắc CGD có thể sống một cuộc sống tương đối bình thường. Tuy nhiên, việc tuân thủ chặt chẽ phác đồ điều trị và theo dõi sức khỏe định kỳ là rất quan trọng để quản lý bệnh hiệu quả. Tiên lượng phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm loại CGD, mức độ nghiêm trọng của khiếm khuyết NADPH oxidase, và sự xuất hiện của các biến chứng.

Biến chứng

Mặc dù việc điều trị dự phòng và can thiệp kịp thời có thể cải thiện đáng kể tiên lượng cho bệnh nhân CGD, bệnh vẫn có thể dẫn đến một số biến chứng nghiêm trọng, bao gồm:

• Nhiễm trùng nặng và đe dọa tính mạng: Do hệ miễn dịch suy yếu, bệnh nhân CGD dễ bị nhiễm trùng nặng do vi khuẩn và nấm, có thể ảnh hưởng đến bất kỳ cơ quan nào trong cơ thể, bao gồm phổi, gan, xương và não.
• Áp xe: Sự hình thành áp xe, là những ổ mủ khu trú, là một biến chứng phổ biến của CGD. Áp xe có thể xuất hiện ở nhiều vị trí khác nhau, chẳng hạn như da, gan, phổi và não.
• U hạt: Các u hạt, là những khối mô viêm, có thể hình thành ở đường tiêu hóa, đường tiết niệu và các cơ quan khác. Chúng có thể gây ra tắc nghẽn, đau và các vấn đề chức năng khác.
• Viêm ruột: Viêm mạn tính ở ruột có thể dẫn đến đau bụng, tiêu chảy và các vấn đề hấp thụ dinh dưỡng.
• Suy hô hấp: Nhiễm trùng phổi nặng và u hạt ở phổi có thể dẫn đến suy hô hấp, đòi hỏi hỗ trợ hô hấp.
• Suy gan: Nhiễm trùng gan và áp xe gan có thể gây tổn thương gan và cuối cùng dẫn đến suy gan.
• Bệnh tự miễn: Một số bệnh nhân CGD có thể phát triển các bệnh tự miễn, trong đó hệ thống miễn dịch tấn công nhầm các mô khỏe mạnh của cơ thể. Ví dụ bao gồm viêm khớp, viêm mạch máu, và bệnh Crohn.

Chăm sóc tại nhà

Bên cạnh việc tuân thủ phác đồ điều trị của bác sĩ, việc chăm sóc tại nhà đúng cách đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý CGD và ngăn ngừa biến chứng. Một số biện pháp chăm sóc tại nhà bao gồm:

• Vệ sinh cá nhân tốt: Thực hành vệ sinh cá nhân tốt, chẳng hạn như rửa tay thường xuyên, có thể giúp giảm nguy cơ nhiễm trùng.
• Tránh tiếp xúc với mầm bệnh: Hạn chế tiếp xúc với những người bị bệnh và tránh các môi trường có nguy cơ nhiễm trùng cao.
• Chế độ ăn uống lành mạnh: Một chế độ ăn uống cân bằng, giàu dinh dưỡng có thể giúp tăng cường hệ miễn dịch.
• Nghỉ ngơi đầy đủ: Nghỉ ngơi đầy đủ rất quan trọng để duy trì sức khỏe tổng thể và hỗ trợ hệ miễn dịch.
• Theo dõi sức khỏe thường xuyên: Khám sức khỏe định kỳ và xét nghiệm máu thường xuyên có thể giúp phát hiện sớm các dấu hiệu nhiễm trùng hoặc biến chứng.
• Tiêm chủng: Tiêm chủng đầy đủ là cần thiết để bảo vệ chống lại các bệnh nhiễm trùng có thể phòng ngừa được. Tuy nhiên, bệnh nhân CGD nên tránh một số loại vắc xin sống, chẳng hạn như vắc xin BCG.

Nghiên cứu hiện tại

Nghiên cứu hiện tại về CGD tập trung vào việc phát triển các phương pháp điều trị mới và hiệu quả hơn, bao gồm liệu pháp gen và các liệu pháp miễn dịch mới. Các nhà nghiên cứu cũng đang nghiên cứu các phương pháp chẩn đoán sớm và chính xác hơn để cải thiện kết quả điều trị cho bệnh nhân CGD.