Biến đổi khí hậu (Climate change)

Khí nhà kính

Khí nhà kính hoạt động như một tấm chăn bao quanh Trái Đất, giữ nhiệt lại và làm cho hành tinh ấm lên. Hiệu ứng này gọi là hiệu ứng nhà kính. Mặc dù hiệu ứng nhà kính là tự nhiên và cần thiết để duy trì sự sống trên Trái Đất, nhưng nồng độ khí nhà kính gia tăng do hoạt động của con người đã làm trầm trọng thêm hiệu ứng này, dẫn đến sự nóng lên toàn cầu. Nồng độ khí nhà kính tăng cao làm bẫy nhiệt nhiều hơn trong khí quyển, gây ra sự gia tăng nhiệt độ trung bình toàn cầu.

Một số loại khí nhà kính chính bao gồm:

• Cacbon điôxít ($CO_2$): Được tạo ra từ việc đốt cháy nhiên liệu hóa thạch, sản xuất xi măng, phá rừng và các quá trình công nghiệp khác. $CO_2$ là khí nhà kính phổ biến nhất do con người tạo ra.
• Mê-tan ($CH_4$): Mạnh hơn $CO_2$ về khả năng giữ nhiệt, được tạo ra từ nông nghiệp (chăn nuôi gia súc), sản xuất và vận chuyển nhiên liệu hóa thạch, và quá trình phân hủy chất hữu cơ trong bãi rác. Mặc dù tồn tại trong thời gian ngắn hơn $CO_2$, $CH_4$ có tiềm năng nóng lên toàn cầu cao hơn nhiều trong ngắn hạn.
• Nitơ oxit ($N_2O$): Được tạo ra từ các hoạt động nông nghiệp (sử dụng phân bón), quá trình công nghiệp, và đốt cháy nhiên liệu hóa thạch. $N_2O$ cũng góp phần phá hủy tầng ozone.
• Khí flo hóa: Như hydrofluorocarbons (HFCs), perfluorocarbons (PFCs), và sulfur hexafluoride ($SF_6$), được sử dụng trong công nghiệp và có tiềm năng giữ nhiệt rất cao. Đây là những khí nhà kính mạnh nhất và tồn tại lâu dài trong khí quyển.

Hậu quả của biến đổi khí hậu

Biến đổi khí hậu đang gây ra một loạt các tác động trên toàn cầu, bao gồm:

• Nhiệt độ tăng: Nhiệt độ trung bình toàn cầu đã tăng lên đáng kể trong thế kỷ qua và dự kiến sẽ tiếp tục tăng. Sự nóng lên toàn cầu này đang làm thay đổi các mô hình thời tiết và gây ra nhiều hiện tượng thời tiết cực đoan.
• Mực nước biển dâng: Do băng tan và sự giãn nở nhiệt của nước khi nhiệt độ tăng. Mực nước biển dâng đe dọa các cộng đồng ven biển và hệ sinh thái.
• Các hiện tượng thời tiết cực đoan: Bao gồm sóng nhiệt, hạn hán, lũ lụt, bão và cháy rừng, xảy ra thường xuyên hơn và nghiêm trọng hơn. Tần suất và cường độ gia tăng của các hiện tượng này gây ra thiệt hại to lớn về người và của.
• Axit hóa đại dương: Đại dương hấp thụ một phần lớn $CO_2$ trong khí quyển, dẫn đến độ pH của nước biển giảm và gây hại cho sinh vật biển. Axit hóa đại dương đe dọa các rạn san hô, động vật có vỏ và toàn bộ chuỗi thức ăn biển.
• Tác động đến hệ sinh thái: Biến đổi khí hậu đang làm thay đổi môi trường sống tự nhiên và ảnh hưởng đến sự phân bố và sinh tồn của nhiều loài động thực vật. Nhiều loài đang phải đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng do mất môi trường sống và biến đổi khí hậu.

Giải pháp

Giảm thiểu biến đổi khí hậu đòi hỏi sự nỗ lực toàn cầu để giảm phát thải khí nhà kính và tăng cường khả năng thích ứng với những thay đổi đã và đang xảy ra. Một số giải pháp bao gồm:

• Chuyển đổi sang năng lượng tái tạo: Như năng lượng mặt trời, gió, thủy điện và địa nhiệt. Đầu tư vào năng lượng tái tạo là rất quan trọng để giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch.
• Nâng cao hiệu quả năng lượng: Giảm lượng năng lượng tiêu thụ trong các tòa nhà, giao thông vận tải và công nghiệp. Cải thiện hiệu quả năng lượng giúp tiết kiệm năng lượng và giảm phát thải.
• Bảo vệ và phục hồi rừng: Rừng đóng vai trò quan trọng trong việc hấp thụ $CO_2$ từ khí quyển. Trồng cây và bảo vệ rừng hiện có giúp loại bỏ $CO_2$ khỏi không khí.
• Phát triển công nghệ thu giữ và lưu trữ carbon: Để thu giữ $CO_2$ từ các nhà máy điện và các nguồn công nghiệp khác và lưu trữ nó dưới lòng đất. Công nghệ này có thể đóng vai trò quan trọng trong việc giảm phát thải từ các ngành công nghiệp nặng.
• Thích ứng với biến đổi khí hậu: Phát triển các chiến lược để đối phó với những tác động không thể tránh khỏi của biến đổi khí hậu, chẳng hạn như xây dựng đê biển để bảo vệ khỏi mực nước biển dâng. Thích ứng là cần thiết để quản lý các rủi ro liên quan đến biến đổi khí hậu.

Các bằng chứng khoa học

Sự đồng thuận khoa học áp đảo cho rằng biến đổi khí hậu đang diễn ra và chủ yếu do hoạt động của con người gây ra. Bằng chứng này đến từ nhiều nguồn khác nhau, bao gồm:

• Dữ liệu nhiệt độ: Các phép đo nhiệt độ từ khắp nơi trên thế giới cho thấy sự gia tăng rõ rệt về nhiệt độ toàn cầu trong hơn một thế kỷ qua.
• Lõi băng: Phân tích lõi băng cổ đại cho phép các nhà khoa học tái tạo lại nhiệt độ và nồng độ khí nhà kính trong khí quyển qua hàng trăm nghìn năm.
• Mực nước biển: Các phép đo vệ tinh và trạm đo thủy triều cho thấy mực nước biển toàn cầu đang tăng lên với tốc độ ngày càng nhanh.
• Các hiện tượng thời tiết cực đoan: Số lượng và cường độ của các hiện tượng thời tiết cực đoan như sóng nhiệt, hạn hán và lũ lụt đang gia tăng.
• Sự thay đổi trong hệ sinh thái: Các nhà khoa học đã quan sát thấy những thay đổi trong thời gian di cư của các loài động vật, thời gian ra hoa của thực vật và sự phân bố của các loài. Những thay đổi này cho thấy tác động rộng lớn của biến đổi khí hậu lên thế giới tự nhiên.

Các mô hình khí hậu

Các nhà khoa học sử dụng các mô hình khí hậu phức tạp để mô phỏng hệ thống khí hậu của Trái Đất và dự đoán các tác động trong tương lai của biến đổi khí hậu. Các mô hình này dựa trên các nguyên tắc vật lý và được hiệu chỉnh bằng dữ liệu quan sát. Chúng kết hợp các yếu tố như đại dương, khí quyển, băng và đất liền để mô phỏng các tương tác phức tạp trong hệ thống khí hậu. Các mô hình này cho thấy rằng nếu lượng khí thải nhà kính tiếp tục không được kiểm soát, nhiệt độ toàn cầu sẽ tiếp tục tăng và các tác động của biến đổi khí hậu sẽ trở nên nghiêm trọng hơn. Các kịch bản mô hình khác nhau được sử dụng để khám phá các con đường phát thải khác nhau và tác động tiềm tàng của chúng.

Thỏa thuận Paris

Thỏa thuận Paris là một hiệp định quốc tế được ký kết vào năm 2015 với mục tiêu hạn chế sự nóng lên toàn cầu ở mức “dưới 2°C so với mức tiền công nghiệp” và nỗ lực hướng tới mục tiêu 1.5°C. Thỏa thuận này đánh dấu một bước ngoặt trong nỗ lực toàn cầu ứng phó với biến đổi khí hậu. Hiệp định này kêu gọi các quốc gia trên thế giới đặt ra các mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính và thực hiện các biện pháp để thích ứng với biến đổi khí hậu. Mỗi quốc gia tự nguyện cam kết các mục tiêu giảm phát thải cụ thể, được gọi là Đóng góp do Quốc gia tự quyết định (NDCs).

Vai trò của cá nhân

Mỗi cá nhân đều có thể đóng góp vào việc giảm thiểu biến đổi khí hậu bằng cách thực hiện các thay đổi trong lối sống của mình, chẳng hạn như:

• Tiết kiệm năng lượng: Tắt đèn khi ra khỏi phòng, sử dụng thiết bị tiết kiệm năng lượng và giảm thiểu việc sử dụng điều hòa. Lựa chọn thiết bị Energy Star có thể giúp giảm đáng kể mức tiêu thụ năng lượng.
• Sử dụng phương tiện giao thông công cộng, đi xe đạp hoặc đi bộ: Giảm thiểu việc sử dụng ô tô cá nhân. Chuyển sang các phương thức vận tải bền vững giúp giảm phát thải khí nhà kính.
• Ăn ít thịt: Sản xuất thịt đỏ đóng góp đáng kể vào lượng khí thải nhà kính. Giảm tiêu thụ thịt, đặc biệt là thịt bò, có thể có tác động tích cực đáng kể.
• Giảm thiểu, tái sử dụng và tái chế: Giảm lượng rác thải và tiêu thụ tài nguyên. Thực hành 3R (Reduce, Reuse, Recycle) giúp giảm thiểu chất thải và tiết kiệm năng lượng.
• Lên tiếng: Ủng hộ các chính sách và hành động nhằm giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu. Tham gia vào các hoạt động vận động chính sách và hỗ trợ các tổ chức làm việc để giải quyết biến đổi khí hậu.

• IPCC, 2021: Climate Change 2021: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change
• NASA: Global Climate Change – Vital Signs of the Planet (climate.nasa.gov)
• United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC): The Paris Agreement (unfccc.int/process-and-meetings/the-paris-agreement/the-paris-agreement)

Câu hỏi và Giải đáp

Ngoài việc đốt cháy nhiên liệu hóa thạch, còn những hoạt động nào khác của con người góp phần vào biến đổi khí hậu?

Trả lời: Ngoài việc đốt cháy nhiên liệu hóa thạch, các hoạt động khác của con người góp phần vào biến đổi khí hậu bao gồm:

• Phá rừng: Cây xanh hấp thụ $CO_2$ từ khí quyển. Khi rừng bị phá hủy, $CO_2$ được giải phóng trở lại vào khí quyển, góp phần vào hiệu ứng nhà kính.
• Nông nghiệp: Một số hoạt động nông nghiệp, chẳng hạn như chăn nuôi gia súc và sử dụng phân bón nitơ, tạo ra khí mê-tan ($CH_4$) và nitơ oxit ($N_2O$), đều là những khí nhà kính mạnh.
• Công nghiệp: Một số quy trình công nghiệp, chẳng hạn như sản xuất xi măng, giải phóng một lượng lớn khí nhà kính vào khí quyển.
• Xử lý chất thải: Quá trình phân hủy chất thải hữu cơ trong các bãi rác tạo ra khí mê-tan.

Tác động của biến đổi khí hậu đối với sức khỏe con người là gì?

Trả lời: Biến đổi khí hậu có thể ảnh hưởng đến sức khỏe con người theo nhiều cách, bao gồm:

• Gia tăng các bệnh liên quan đến nhiệt: Sóng nhiệt có thể gây ra say nắng, kiệt sức vì nóng và các vấn đề sức khỏe khác.
• Lan truyền các bệnh truyền nhiễm: Biến đổi khí hậu có thể làm thay đổi phạm vi phân bố của các loài côn trùng mang mầm bệnh, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh như sốt rét, sốt xuất huyết và Zika.
• Ô nhiễm không khí gia tăng: Biến đổi khí hậu có thể làm trầm trọng thêm tình trạng ô nhiễm không khí, gây ra các vấn đề về hô hấp và tim mạch.
• Suy dinh dưỡng: Biến đổi khí hậu có thể ảnh hưởng đến sản xuất lương thực, dẫn đến suy dinh dưỡng, đặc biệt là ở các nước đang phát triển.
• Stress và các vấn đề sức khỏe tâm thần: Các thảm họa thiên nhiên và sự di dời do biến đổi khí hậu có thể gây ra stress, lo lắng và các vấn đề sức khỏe tâm thần khác.

“Thích ứng với biến đổi khí hậu” nghĩa là gì và bao gồm những biện pháp nào?

Trả lời: Thích ứng với biến đổi khí hậu đề cập đến việc thực hiện các biện pháp để giảm thiểu tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu. Một số biện pháp thích ứng bao gồm:

• Xây dựng cơ sở hạ tầng chống chịu với biến đổi khí hậu: Như xây dựng đê biển để bảo vệ khỏi mực nước biển dâng, xây dựng các tòa nhà chịu được bão, và cải thiện hệ thống thoát nước để giảm thiểu lũ lụt.
• Phát triển các giống cây trồng chịu hạn: Để đối phó với tình trạng hạn hán gia tăng.
• Quản lý tài nguyên nước bền vững: Để đảm bảo nguồn cung cấp nước trong điều kiện khí hậu thay đổi.
• Cải thiện hệ thống cảnh báo sớm thiên tai: Để giúp cộng đồng chuẩn bị và ứng phó với các hiện tượng thời tiết cực đoan.

Làm thế nào để công nghệ có thể giúp giảm thiểu biến đổi khí hậu?

Trả lời: Công nghệ đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu biến đổi khí hậu thông qua:

• Năng lượng tái tạo: Phát triển và triển khai các nguồn năng lượng tái tạo như năng lượng mặt trời, gió, thủy điện và địa nhiệt.
• Lưu trữ năng lượng: Phát triển các công nghệ lưu trữ năng lượng hiệu quả để hỗ trợ việc sử dụng năng lượng tái tạo.
• Thu giữ và lưu trữ carbon: Phát triển công nghệ để thu giữ $CO_2$ từ các nhà máy điện và các nguồn công nghiệp khác và lưu trữ nó dưới lòng đất.
• Giao thông vận tải bền vững: Phát triển các phương tiện giao thông sử dụng năng lượng hiệu quả hơn, chẳng hạn như xe điện và xe hybrid.
• Nông nghiệp thông minh: Ứng dụng công nghệ để cải thiện hiệu quả sử dụng nước và phân bón trong nông nghiệp, giảm phát thải khí nhà kính.

Vai trò của chính phủ trong việc giải quyết biến đổi khí hậu là gì?

Trả lời: Chính phủ đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết biến đổi khí hậu bằng cách:

• Đặt ra các mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính: Và thực hiện các chính sách để đạt được các mục tiêu này.
• Đầu tư vào nghiên cứu và phát triển công nghệ sạch: Để hỗ trợ quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế ít carbon.
• Thúc đẩy hiệu quả năng lượng: Thông qua các quy định về xây dựng, tiêu chuẩn thiết bị và các chương trình khuyến khích khác.
• Bảo vệ và phục hồi rừng: Rừng đóng vai trò quan trọng trong việc hấp thụ $CO_2$ từ khí quyển.
• Nâng cao nhận thức cộng đồng về biến đổi khí hậu: Và khuyến khích người dân thực hiện các hành động để giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu.
• Hợp tác quốc tế: Biến đổi khí hậu là một vấn đề toàn cầu đòi hỏi sự hợp tác quốc tế để giải quyết.