Đa xơ cứng (Multiple Sclerosis – MS)

Nguyên nhân

Nguyên nhân chính xác của MS vẫn chưa được biết rõ. Tuy nhiên, người ta cho rằng đó là sự kết hợp của các yếu tố di truyền, môi trường và có thể cả nhiễm trùng. Một số giả thuyết cho rằng virus hoặc vi khuẩn có thể kích hoạt phản ứng tự miễn ở những người có yếu tố di truyền dễ mắc bệnh. Mặc dù chưa có bằng chứng xác định về tác nhân gây bệnh cụ thể, nhưng nghiên cứu đang tiếp tục khám phá vai trò của các yếu tố khác nhau, bao gồm cả yếu tố di truyền và môi trường như thiếu hụt vitamin D, hút thuốc lá và tiếp xúc với một số loại virus.

Triệu chứng

Các triệu chứng của MS rất đa dạng và có thể thay đổi theo từng người, cũng như theo thời gian ở cùng một người. Không có hai người nào mắc MS có cùng một nhóm triệu chứng, và mức độ nghiêm trọng của triệu chứng có thể dao động đáng kể. Một số triệu chứng phổ biến bao gồm:

• Mệt mỏi: Thường là triệu chứng dai dẳng và khó chịu nhất.
• Tê bì hoặc ngứa ran: Ở mặt, thân mình, tay hoặc chân.
• Yếu cơ: Ảnh hưởng đến khả năng vận động và phối hợp.
• Rối loạn thị lực: Như nhìn mờ, nhìn đôi, hoặc mất thị lực một phần.
• Chóng mặt và mất thăng bằng: Gây khó khăn khi đi lại.
• Rối loạn lời nói: Nói khó, nói ngọng.
• Rối loạn nhận thức: Suy giảm trí nhớ, khó tập trung.
• Đau: Có thể ở nhiều dạng khác nhau, bao gồm đau thần kinh.
• Các vấn đề về ruột và bàng quang: Táo bón, tiểu không tự chủ.
• Rối loạn cảm xúc: Trầm cảm, lo âu.

Các thể MS

MS có thể được phân thành bốn thể chính:

• MS tái phát – thuyên giảm (RRMS): Thể phổ biến nhất, đặc trưng bởi các đợt bùng phát triệu chứng (tái phát) xen kẽ với các giai đoạn thuyên giảm.
• MS thứ phát tiến triển (SPMS): Bắt đầu như RRMS, nhưng sau đó tiến triển thành một sự suy giảm chức năng dần dần với hoặc không có đợt tái phát.
• MS tiến triển nguyên phát (PPMS): Đặc trưng bởi sự suy giảm chức năng chậm và ổn định ngay từ đầu, không có đợt tái phát hoặc thuyên giảm rõ rệt.
• MS tiến triển tái phát (PRMS): Thể hiếm nhất, đặc trưng bởi sự suy giảm chức năng ổn định với các đợt tái phát chồng lên.

Chẩn đoán

Không có xét nghiệm đơn lẻ nào để chẩn đoán MS. Bác sĩ sẽ dựa trên tiền sử bệnh, khám sức khỏe, và các xét nghiệm bổ trợ như:

• Chụp cộng hưởng từ (MRI): Để phát hiện các tổn thương trong não và tủy sống.
• Điện cơ (EMG): Đo hoạt động điện trong cơ bắp.
• Đo điện thế gợi (EP): Đánh giá tốc độ truyền tín hiệu thần kinh.
• Chọc dò tủy sống: Phân tích dịch não tủy. Xét nghiệm này giúp tìm kiếm các dấu hiệu đặc hiệu của tình trạng viêm trong hệ thần kinh trung ương.

Điều trị

Hiện chưa có phương pháp chữa khỏi hoàn toàn MS. Tuy nhiên, các phương pháp điều trị có thể giúp kiểm soát triệu chứng, làm chậm tiến triển của bệnh, và cải thiện chất lượng cuộc sống. Các phương pháp điều trị bao gồm:

• Thuốc điều chỉnh miễn dịch: Để giảm tần suất và mức độ nghiêm trọng của các đợt tái phát. Các loại thuốc này nhắm vào các thành phần cụ thể của hệ miễn dịch để giảm các phản ứng viêm gây tổn thương myelin.
• Thuốc điều trị triệu chứng: Để kiểm soát các triệu chứng cụ thể như mệt mỏi, đau, co cứng cơ. Ví dụ, thuốc giãn cơ có thể giúp giảm co cứng, trong khi thuốc chống trầm cảm có thể giúp cải thiện tâm trạng và giảm mệt mỏi.
• Vật lý trị liệu và phục hồi chức năng: Để cải thiện khả năng vận động và chức năng. Các bài tập và liệu pháp cụ thể có thể giúp duy trì sức mạnh cơ bắp, cải thiện sự cân bằng và phối hợp.

Tiên lượng

MS là một bệnh mạn tính, nhưng hầu hết những người mắc MS có thể sống một cuộc sống trọn vẹn và năng động. Tuổi thọ của người mắc MS thường chỉ giảm nhẹ so với người không mắc bệnh. Việc chẩn đoán và điều trị sớm có thể giúp làm chậm tiến triển của bệnh và cải thiện chất lượng cuộc sống. Điều quan trọng là phải duy trì lối sống lành mạnh, bao gồm chế độ ăn uống cân bằng, tập thể dục thường xuyên và kiểm soát căng thẳng.

Các yếu tố nguy cơ

Mặc dù nguyên nhân chính xác của MS vẫn chưa rõ ràng, một số yếu tố được cho là làm tăng nguy cơ mắc bệnh, bao gồm:

• Di truyền: MS có xu hướng xuất hiện trong gia đình. Nếu một người thân (như cha mẹ, anh chị em ruột) mắc MS, nguy cơ mắc bệnh của bạn sẽ cao hơn.
• Giới tính: Phụ nữ có nguy cơ mắc MS cao gấp 2-3 lần so với nam giới.
• Chủng tộc: MS phổ biến hơn ở người da trắng, đặc biệt là người gốc Bắc Âu.
• Nhiễm trùng: Một số loại virus, như virus Epstein-Barr (EBV), được cho là có liên quan đến sự phát triển của MS.
• Thiếu hụt vitamin D: Mức vitamin D thấp có liên quan đến tăng nguy cơ mắc MS.
• Hút thuốc lá: Hút thuốc làm tăng nguy cơ mắc MS và có thể làm cho bệnh tiến triển nhanh hơn.

Sinh hoạt với bệnh Đa xơ cứng

Sống chung với MS có thể là một thách thức, nhưng có nhiều cách để kiểm soát bệnh và duy trì chất lượng cuộc sống. Một số lời khuyên hữu ích bao gồm:

• Tuân thủ phác đồ điều trị: Uống thuốc đều đặn theo chỉ định của bác sĩ.
• Thường xuyên tập thể dục: Vận động giúp duy trì sức mạnh cơ bắp, cải thiện sự cân bằng và giảm mệt mỏi. Nên lựa chọn các bài tập phù hợp với tình trạng sức khỏe và tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc chuyên gia vật lý trị liệu.
• Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh: Chế độ ăn uống cân bằng, giàu trái cây, rau củ và ngũ cốc nguyên hạt có thể giúp tăng cường sức khỏe tổng thể.
• Kiểm soát căng thẳng: Căng thẳng có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng MS. Thực hành các kỹ thuật thư giãn như yoga, thiền hoặc hít thở sâu có thể giúp ích.
• Tham gia các nhóm hỗ trợ: Kết nối với những người khác mắc MS có thể cung cấp hỗ trợ tinh thần và chia sẻ kinh nghiệm.
• Nghỉ ngơi đầy đủ: Mệt mỏi là một triệu chứng phổ biến của MS. Đảm bảo ngủ đủ giấc và nghỉ ngơi khi cần thiết.
• Tìm hiểu về bệnh: Hiểu biết về MS và các phương pháp điều trị có thể giúp bạn đưa ra quyết định sáng suốt về việc chăm sóc sức khỏe của mình.

• National Multiple Sclerosis Society (NMSS): nationalmssociety.org
• Multiple Sclerosis Association of America (MSAA): mymsaa.org
• Multiple Sclerosis International Federation (MSIF): msif.org
• Mayo Clinic: mayoclinic.org/diseases-conditions/multiple-sclerosis
• MedlinePlus: medlineplus.gov/multiplesclerosis.html

Câu hỏi và Giải đáp

Vai trò của hệ miễn dịch trong bệnh đa xơ cứng là gì?

Trả lời: Trong MS, hệ miễn dịch tấn công nhầm lẫn myelin, lớp vỏ bảo vệ bao quanh các sợi thần kinh. Sự tấn công này gây viêm và tổn thương myelin, dẫn đến gián đoạn việc truyền tín hiệu thần kinh. Cơ chế chính xác tại sao hệ miễn dịch lại tấn công myelin vẫn chưa được hiểu rõ, nhưng người ta cho rằng đó là sự kết hợp của các yếu tố di truyền và môi trường.

Sự khác biệt giữa MS tái phát-thuyên giảm (RRMS) và MS tiến triển thứ phát (SPMS) là gì?

Trả lời: RRMS là thể phổ biến nhất của MS, đặc trưng bởi các đợt bùng phát triệu chứng (tái phát) xen kẽ với các giai đoạn thuyên giảm. SPMS bắt đầu như RRMS, nhưng sau đó tiến triển thành một sự suy giảm chức năng dần dần, có hoặc không có đợt tái phát. Sự khác biệt chính nằm ở tính chất tiến triển của bệnh. Trong khi RRMS có các giai đoạn thuyên giảm rõ rệt, SPMS lại có sự suy giảm chức năng liên tục theo thời gian.

Chụp cộng hưởng từ (MRI) đóng vai trò như thế nào trong việc chẩn đoán MS?

Trả lời: MRI là một công cụ chẩn đoán quan trọng trong MS. Nó cho phép bác sĩ hình dung não và tủy sống, phát hiện các tổn thương (mảng xơ cứng) đặc trưng của MS. MRI cũng có thể giúp theo dõi tiến triển của bệnh và đánh giá hiệu quả của điều trị.

Ngoài thuốc, còn những phương pháp điều trị không dùng thuốc nào có thể giúp ích cho người bệnh MS?

Trả lời: Một số phương pháp điều trị không dùng thuốc có thể hỗ trợ người bệnh MS bao gồm: vật lý trị liệu để cải thiện sức mạnh cơ bắp và sự cân bằng, liệu pháp nghề nghiệp để hỗ trợ các hoạt động hàng ngày, liệu pháp tâm lý để giúp đối phó với căng thẳng và trầm cảm, châm cứu, yoga, và thay đổi lối sống như chế độ ăn uống lành mạnh và tập thể dục đều đặn.

Làm thế nào để người bệnh MS có thể kiểm soát mệt mỏi, một triệu chứng phổ biến của bệnh?

Trả lời: Kiểm soát mệt mỏi trong MS có thể bao gồm nhiều chiến lược: nghỉ ngơi đầy đủ, chia nhỏ các hoạt động trong ngày, tránh nhiệt độ cao, tập thể dục điều độ, duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, và sử dụng các thiết bị hỗ trợ nếu cần. Một số loại thuốc cũng có thể giúp giảm mệt mỏi. Quan trọng là người bệnh nên thảo luận với bác sĩ để tìm ra phương pháp phù hợp nhất với tình trạng của mình.