Dị nguyên thức ăn (Food Allergen)

Dị nguyên thức ăn là một protein trong thực phẩm mà hệ miễn dịch của một số người nhầm lẫn là một chất có hại. Khi một người bị dị ứng thực phẩm phải thực phẩm có chứa dị nguyên, hệ miễn dịch của họ phản ứng thái quá, gây ra phản ứng dị ứng. Phản ứng này có thể từ nhẹ, như nổi mẩn ngứa, đến nghiêm trọng, thậm chí đe dọa tính mạng, như sốc phản vệ.

Cơ chế gây dị ứng

Thông thường, hệ miễn dịch bảo vệ cơ thể khỏi vi khuẩn và virus. Ở người bị dị ứng thực phẩm, hệ miễn dịch lại xác định nhầm một protein vô hại trong thực phẩm (dị nguyên) là mối đe dọa. Lần đầu tiên tiếp xúc với dị nguyên, hệ miễn dịch tạo ra các kháng thể immunoglobulin E (IgE) đặc hiệu chống lại dị nguyên đó. Các kháng thể IgE này gắn vào các tế bào mast, một loại tế bào miễn dịch được tìm thấy trong các mô trên khắp cơ thể, đặc biệt là ở da, đường hô hấp và đường tiêu hóa.

Lần tiếp theo người đó ăn phải thực phẩm có chứa dị nguyên, dị nguyên sẽ liên kết với IgE đã gắn trên tế bào mast. Sự liên kết này kích hoạt tế bào mast giải phóng histamine và các chất trung gian hóa học khác. Chính các chất này gây ra các triệu chứng dị ứng.

Các dị nguyên thức ăn phổ biến

Có hơn 170 loại thực phẩm có thể gây dị ứng, nhưng một số ít là nguyên nhân của hầu hết các phản ứng dị ứng. “Tám loại thực phẩm lớn” chiếm khoảng 90% các phản ứng dị ứng thực phẩm ở Hoa Kỳ bao gồm:

Sữa bò
Trứng
Cá
Động vật giáp xác (ví dụ: tôm, cua, tôm hùm)
Đậu phộng
Đậu nành
Quả hạch (ví dụ: hạnh nhân, quả óc chó, hạt điều)
Lúa mì

Triệu chứng dị ứng thực phẩm

Các triệu chứng dị ứng thực phẩm có thể khác nhau tùy thuộc vào từng người và loại thực phẩm gây dị ứng. Chúng có thể xuất hiện trong vòng vài phút hoặc vài giờ sau khi ăn thực phẩm có chứa dị nguyên. Một số triệu chứng phổ biến bao gồm:

Nổi mẩn ngứa, phát ban, eczema
Ngứa hoặc sưng môi, lưỡi, mặt hoặc cổ họng
Khó thở, thở khò khè
Chóng mặt, ngất xỉu
Buồn nôn, nôn mửa, tiêu chảy
Đau bụng

Trong trường hợp nghiêm trọng, dị ứng thực phẩm có thể dẫn đến sốc phản vệ, một phản ứng đe dọa tính mạng có thể gây ra huyết áp giảm đột ngột, tắc nghẽn đường thở và sốc.

Chẩn đoán và điều trị

Nếu nghi ngờ bị dị ứng thực phẩm, điều quan trọng là phải đi khám bác sĩ để được chẩn đoán chính xác. Bác sĩ có thể thực hiện các xét nghiệm dị ứng, chẳng hạn như xét nghiệm da hoặc xét nghiệm máu, để xác định dị nguyên cụ thể.

Hiện tại, không có cách chữa khỏi dị ứng thực phẩm. Cách điều trị hiệu quả nhất là tránh hoàn toàn thực phẩm gây dị ứng. Trong trường hợp phản ứng dị ứng xảy ra, thuốc kháng histamine có thể giúp giảm các triệu chứng nhẹ. Đối với các phản ứng nghiêm trọng, chẳng hạn như sốc phản vệ, cần tiêm epinephrine ngay lập tức.

Kết luận

Dị ứng thực phẩm là một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng có thể ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Việc hiểu biết về dị nguyên thực phẩm, các triệu chứng và cách điều trị là điều cần thiết để quản lý dị ứng thực phẩm một cách hiệu quả và ngăn ngừa các phản ứng dị ứng nghiêm trọng.

Phòng ngừa và quản lý dị ứng thực phẩm

Việc phòng ngừa và quản lý dị ứng thực phẩm đòi hỏi sự chú ý cẩn thận và chủ động từ phía người bệnh và gia đình, đặc biệt là với trẻ em. Dưới đây là một số biện pháp quan trọng:

Đọc kỹ nhãn thực phẩm: Luôn kiểm tra kỹ thành phần của thực phẩm trước khi mua và tiêu thụ. Hãy lưu ý rằng các nhà sản xuất có thể thay đổi thành phần sản phẩm theo thời gian, vì vậy việc kiểm tra thường xuyên là rất cần thiết.
Hỏi rõ về thành phần món ăn khi ăn ngoài: Khi ăn ở nhà hàng hoặc các sự kiện xã hội, hãy hỏi rõ về thành phần của món ăn để đảm bảo không có dị nguyên.
Mang theo thuốc chống dị ứng: Luôn mang theo thuốc kháng histamine hoặc epinephrine (nếu được bác sĩ kê đơn) để sẵn sàng xử lý trong trường hợp phản ứng dị ứng xảy ra.
Thông báo cho người khác về dị ứng của bạn: Hãy thông báo cho gia đình, bạn bè, đồng nghiệp và giáo viên về dị ứng thực phẩm của bạn để họ có thể hỗ trợ bạn trong việc tránh tiếp xúc với dị nguyên.
Chuẩn bị bữa ăn tại nhà: Nấu ăn tại nhà giúp bạn kiểm soát hoàn toàn các thành phần trong thực ăn và giảm nguy cơ tiếp xúc với dị nguyên.
Làm việc với chuyên gia dinh dưỡng: Một chuyên gia dinh dưỡng có thể giúp bạn lập kế hoạch bữa ăn cân bằng và đảm bảo bạn vẫn nhận được đầy đủ dưỡng chất ngay cả khi phải loại bỏ một số loại thực phẩm khỏi chế độ ăn.
Giáo dục trẻ em về dị ứng thực phẩm: Nếu con bạn bị dị ứng thực phẩm, hãy dạy chúng cách nhận biết và tránh các thực phẩm gây dị ứng, cũng như cách xử lý trong trường hợp phản ứng dị ứng xảy ra.

Dị ứng thực phẩm và phản ứng chéo

Một số protein trong các loại thực phẩm khác nhau có cấu trúc tương tự nhau, dẫn đến khả năng phản ứng chéo. Điều này có nghĩa là một người bị dị ứng với một loại thực phẩm cụ thể cũng có thể phản ứng với các thực phẩm khác có chứa protein tương tự. Ví dụ, người bị dị ứng với phấn hoa bạch dương có thể cũng bị dị ứng với táo, cà rốt, và cần tây.

Nghiên cứu mới về dị ứng thực phẩm

Các nhà khoa học đang tiếp tục nghiên cứu để hiểu rõ hơn về nguyên nhân và cơ chế của dị ứng thực phẩm cũng như phát triển các phương pháp điều trị mới. Một số hướng nghiên cứu đầy hứa hẹn bao gồm liệu pháp miễn dịch, probiotic và liệu pháp sinh học.

Tóm tắt về Dị nguyên thức ăn

Dị ứng thực phẩm là một phản ứng bất thường của hệ miễn dịch đối với protein trong thực phẩm, được gọi là dị nguyên. Phản ứng này có thể biểu hiện từ nhẹ đến nghiêm trọng, thậm chí đe dọa tính mạng. Tám loại thực phẩm chính gây ra phần lớn các phản ứng dị ứng là sữa, trứng, cá, động vật giáp xác, đậu phộng, đậu nành, quả hạch và lúa mì. Triệu chứng có thể bao gồm nổi mẩn ngứa, sưng, khó thở, và các vấn đề về tiêu hóa. Trong trường hợp nghiêm trọng, sốc phản vệ có thể xảy ra, đòi hỏi phải điều trị y tế khẩn cấp bằng epinephrine.

Việc quản lý dị ứng thực phẩm tập trung vào việc tránh hoàn toàn các dị nguyên. Đọc kỹ nhãn thực phẩm, hỏi rõ về thành phần món ăn khi ăn ngoài và thông báo cho người khác về dị ứng của bạn là những biện pháp quan trọng. Việc mang theo thuốc chống dị ứng như kháng histamine và epinephrine (nếu được kê đơn) cũng rất cần thiết. Cha mẹ của trẻ bị dị ứng thực phẩm cần giáo dục con cái về cách nhận biết và tránh các thực phẩm gây dị ứng, cũng như cách ứng phó trong trường hợp khẩn cấp.

Phản ứng chéo giữa các loại thực phẩm khác nhau có thể xảy ra do sự tương đồng về cấu trúc protein. Ví dụ, người bị dị ứng với phấn hoa bạch dương có thể cũng phản ứng với một số loại trái cây và rau quả. Nghiên cứu đang được tiến hành để tìm hiểu thêm về dị ứng thực phẩm và phát triển các phương pháp điều trị mới, bao gồm liệu pháp miễn dịch và liệu pháp sinh học. Nếu bạn nghi ngờ mình hoặc người thân bị dị ứng thực phẩm, hãy tìm kiếm sự tư vấn y tế để được chẩn đoán và điều trị thích hợp.

Tài liệu tham khảo:

Sicherer, S. H., & Sampson, H. A. (2018). Food allergy: A practice parameter update—2018. Journal of Allergy and Clinical Immunology, 141(1), 1-22.
Food Allergy Research & Education (FARE). (n.d.). About Food Allergies. Retrieved from https://www.foodallergy.org/
American Academy of Allergy, Asthma & Immunology (AAAAI). (n.d.). Food Allergy. Retrieved from https://www.aaaai.org/

Câu hỏi và Giải đáp

Tại sao tỷ lệ dị ứng thực phẩm dường như đang gia tăng, đặc biệt là ở các nước phát triển?

Trả lời: Mặc dù chưa có câu trả lời chắc chắn, nhưng một số giả thuyết bao gồm “giả thuyết vệ sinh” (việc tiếp xúc ít hơn với vi khuẩn và ký sinh trùng trong thời thơ ấu có thể làm tăng nguy cơ dị ứng), thay đổi chế độ ăn uống, ô nhiễm môi trường và các yếu tố di truyền. Cần thêm nhiều nghiên cứu để hiểu rõ hơn về sự gia tăng này.

Liệu pháp miễn dịch cho dị ứng thực phẩm hoạt động như thế nào và nó có hiệu quả không?

Trả lời: Liệu pháp miễn dịch, còn được gọi là liệu pháp giải mẫn cảm, liên quan đến việc cho người bệnh tiếp xúc với lượng dị nguyên tăng dần theo thời gian, nhằm huấn luyện hệ miễn dịch không phản ứng quá mức. Liệu pháp này có thể hiệu quả đối với một số loại dị ứng thực phẩm, nhưng nó cần được thực hiện dưới sự giám sát chặt chẽ của bác sĩ chuyên khoa dị ứng do nguy cơ phản ứng phụ.

Probiotic có vai trò gì trong việc phòng ngừa hoặc điều trị dị ứng thực phẩm?

Trả lời: Một số nghiên cứu cho thấy probiotic, là những vi khuẩn sống có lợi, có thể có vai trò trong việc điều chỉnh hệ miễn dịch và giảm nguy cơ phát triển dị ứng, bao gồm dị ứng thực phẩm. Tuy nhiên, cần thêm nhiều nghiên cứu để xác định hiệu quả và độ an toàn của probiotic trong việc điều trị dị ứng thực phẩm.

Làm thế nào để phân biệt giữa không dung nạp thực phẩm và dị ứng thực phẩm?

Trả lời: Dị ứng thực phẩm liên quan đến hệ miễn dịch, trong khi không dung nạp thực phẩm thì không. Dị ứng thực phẩm có thể gây ra các triệu chứng nghiêm trọng, thậm chí đe dọa tính mạng, trong khi không dung nạp thực phẩm thường gây ra các triệu chứng nhẹ hơn, chẳng hạn như khó tiêu, đầy hơi hoặc đau đầu. Không dung nạp thực phẩm thường liên quan đến việc cơ thể khó tiêu hóa một loại thực phẩm cụ thể, ví dụ như không dung nạp lactose.

Nghiên cứu mới nào đang được tiến hành để phát triển các phương pháp điều trị dị ứng thực phẩm mới?

Trả lời: Các nhà khoa học đang nghiên cứu một số phương pháp điều trị mới, bao gồm liệu pháp sinh học nhắm vào các phân tử cụ thể trong hệ miễn dịch, các dạng liệu pháp miễn dịch mới như liệu pháp miễn dịch dưới lưỡi và liệu pháp dựa trên tế bào T điều hòa. Các nghiên cứu này đang ở các giai đoạn khác nhau và mang lại hy vọng cho những người bị dị ứng thực phẩm trong tương lai.

Một số điều thú vị về Dị nguyên thức ăn

Dị ứng đậu phộng đang gia tăng: Trong hai thập kỷ qua, tỷ lệ dị ứng đậu phộng ở trẻ em đã tăng gấp ba ở một số quốc gia phương Tây. Các nhà khoa học vẫn đang nghiên cứu nguyên nhân của sự gia tăng này.
Dị ứng có thể phát triển ở bất kỳ độ tuổi nào: Mặc dù dị ứng thực phẩm thường bắt đầu từ thời thơ ấu, nhưng chúng có thể phát triển ở bất kỳ giai đoạn nào của cuộc đời, ngay cả ở những người chưa từng có tiền sử dị ứng trước đó.
Nấu chín không phải lúc nào cũng loại bỏ được dị nguyên: Mặc dù nấu chín có thể làm biến tính một số protein, nhưng nó không phải lúc nào cũng loại bỏ được hoàn toàn hoạt tính của dị nguyên. Một số dị nguyên, chẳng hạn như dị nguyên trong đậu phộng, rất bền với nhiệt.
Dị ứng thực phẩm có thể di truyền: Nếu cha mẹ bị dị ứng, con cái của họ có nguy cơ bị dị ứng cao hơn, mặc dù không nhất thiết là cùng một loại dị ứng.
Một lượng rất nhỏ dị nguyên cũng có thể gây ra phản ứng: Đối với một số người, chỉ cần tiếp xúc với một lượng rất nhỏ dị nguyên, chẳng hạn như một vài hạt đậu phộng, cũng có thể gây ra phản ứng dị ứng nghiêm trọng.
Vận động mạnh có thể làm trầm trọng thêm phản ứng dị ứng: Vận động sau khi ăn thực phẩm gây dị ứng có thể làm tăng tốc độ hấp thụ dị nguyên vào máu và làm trầm trọng thêm phản ứng dị ứng.
Một số người có thể “vượt qua” dị ứng thực phẩm: Một số trẻ em bị dị ứng sữa, trứng, lúa mì và đậu nành có thể hết dị ứng khi lớn lên. Tuy nhiên, dị ứng với đậu phộng, quả hạch và động vật giáp xác thường tồn tại suốt đời.
“Hội chứng dị ứng miệng” (OAS): Đây là một loại phản ứng dị ứng nhẹ thường xảy ra ở những người bị dị ứng phấn hoa. Họ có thể bị ngứa hoặc sưng miệng và cổ họng sau khi ăn một số loại trái cây, rau quả hoặc quả hạch tươi do sự tương đồng giữa protein trong phấn hoa và thực phẩm.

Những sự thật thú vị này nhấn mạnh sự phức tạp của dị ứng thực phẩm và tầm quan trọng của việc nâng cao nhận thức về vấn đề này.