Dị ứng (Allergy)

Cơ chế

Khi tiếp xúc với chất gây dị ứng, hệ miễn dịch của người bị dị ứng sản xuất ra một loại kháng thể gọi là IgE (Immunoglobulin E). IgE gắn vào các tế bào mast và basophil, những tế bào này chứa histamine và các chất trung gian hóa học khác. Khi tiếp xúc lại với cùng một chất gây dị ứng, chất này sẽ liên kết với IgE trên bề mặt tế bào mast và basophil, kích hoạt chúng giải phóng histamine và các chất trung gian khác. Chính các chất này gây ra các triệu chứng dị ứng. Quá trình này diễn ra theo hai giai đoạn: giai đoạn mẫn cảm và giai đoạn phản ứng. Giai đoạn mẫn cảm là lần đầu tiên cơ thể tiếp xúc với chất gây dị ứng và tạo ra kháng thể IgE. Giai đoạn phản ứng xảy ra khi tiếp xúc lại với chất gây dị ứng, IgE đã được tạo ra trước đó sẽ liên kết với chất gây dị ứng, dẫn đến việc tế bào mast và basophil giải phóng histamine và các chất trung gian khác.

Các chất gây dị ứng thường gặp

Có rất nhiều chất có thể gây dị ứng. Một số chất gây dị ứng thường gặp bao gồm:

• Thực phẩm: Sữa, trứng, đậu phộng, hải sản, lúa mì, đậu nành, các loại hạt…
• Bụi nhà: Mạt bụi nhà, xác côn trùng,…
• Phấn hoa: Cỏ, cây, hoa,…
• Nấm mốc: Trong nhà và ngoài trời.
• Vật nuôi: Lông, nước bọt, nước tiểu của chó, mèo,…
• Côn trùng: Nọc ong, kiến, muỗi,…
• Thuốc: Kháng sinh, thuốc giảm đau, thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs),…
• Mủ cao su (Latex): Găng tay, bóng bay,…

Triệu chứng

Triệu chứng dị ứng rất đa dạng, tùy thuộc vào chất gây dị ứng và vị trí phản ứng. Một số triệu chứng thường gặp bao gồm:

• Da: Nổi mề đay, ngứa, phát ban, eczema, sưng phù.
• Mắt: Ngứa, đỏ, chảy nước mắt.
• Mũi: Nghẹt mũi, chảy nước mũi, hắt hơi.
• Đường hô hấp: Ho, thở khò khè, khó thở, hen suyễn.
• Tiêu hóa: Đau bụng, buồn nôn, nôn mửa, tiêu chảy.
• Phản ứng phản vệ (Anaphylaxis): Đây là phản ứng dị ứng nghiêm trọng, có thể đe dọa tính mạng, với các triệu chứng như sưng mặt, môi, lưỡi, cổ họng, khó thở, hạ huyết áp, chóng mặt, bất tỉnh. Phản ứng phản vệ cần được cấp cứu ngay lập tức.

Chẩn đoán

Chẩn đoán dị ứng thường dựa trên tiền sử bệnh, khám lâm sàng và các xét nghiệm như:

• Xét nghiệm da: Tiêm một lượng nhỏ chất gây dị ứng vào da để xem phản ứng. Có nhiều phương pháp xét nghiệm da khác nhau, bao gồm xét nghiệm prick, xét nghiệm intradermal, và xét nghiệm áp.
• Xét nghiệm máu: Đo lượng IgE đặc hiệu với các chất gây dị ứng. Xét nghiệm này thường được gọi là RAST (radioallergosorbent test) hoặc ImmunoCAP.

Điều trị

Việc điều trị dị ứng phụ thuộc vào loại dị ứng và mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng. Một số phương pháp điều trị phổ biến bao gồm:

• Tránh tiếp xúc với chất gây dị ứng: Đây là biện pháp quan trọng nhất. Xác định và tránh tiếp xúc với chất gây dị ứng là bước đầu tiên và hiệu quả nhất để kiểm soát dị ứng.
• Thuốc kháng histamine: Giảm các triệu chứng như ngứa, hắt hơi, chảy nước mũi. Có nhiều loại thuốc kháng histamine dạng uống, xịt mũi, hoặc kem bôi.
• Corticosteroid: Giảm viêm. Thuốc này có thể được sử dụng dưới dạng xịt mũi, hít, kem bôi, hoặc uống.
• Liệu pháp miễn dịch (Immunotherapy): Tiêm liều lượng tăng dần chất gây dị ứng để giúp cơ thể quen dần và giảm phản ứng. Liệu pháp này có thể mất vài năm để đạt hiệu quả tối ưu.
• Epinephrine (Adrenaline): Sử dụng trong trường hợp phản ứng phản vệ. Đây là thuốc cấp cứu và cần được tiêm ngay lập tức khi có dấu hiệu của phản ứng phản vệ.

Lưu ý: Bài viết này chỉ mang tính chất tham khảo. Nếu bạn nghi ngờ mình bị dị ứng, hãy đến gặp bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Các yếu tố nguy cơ

Một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ phát triển dị ứng, bao gồm:

• Tiền sử gia đình: Nếu cha mẹ hoặc anh chị em bị dị ứng, bạn cũng có nguy cơ cao hơn.
• Hen suyễn hoặc eczema: Những người mắc các bệnh này thường dễ bị dị ứng hơn.
• Tiếp xúc với chất gây dị ứng ở độ tuổi sớm: Đặc biệt là trong thời thơ ấu.
• Ô nhiễm môi trường: Có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng dị ứng.
• Biến đổi khí hậu: Ảnh hưởng đến mùa phấn hoa và sự phát triển của nấm mốc, làm tăng khả năng tiếp xúc với chất gây dị ứng.

Phòng ngừa

Mặc dù không thể ngăn chặn hoàn toàn dị ứng, nhưng có một số biện pháp có thể giúp giảm nguy cơ và kiểm soát triệu chứng:

• Giữ vệ sinh môi trường: Giặt giũ thường xuyên, hút bụi, lau dọn nhà cửa để giảm thiểu bụi nhà, mạt bụi và nấm mốc. Sử dụng vỏ bọc chống dị ứng cho nệm, gối, và ga trải giường.
• Hạn chế tiếp xúc với vật nuôi: Nếu bạn bị dị ứng với vật nuôi, hãy hạn chế tiếp xúc hoặc nuôi những loài vật nuôi ít gây dị ứng.
• Tránh tiếp xúc với phấn hoa: Đóng cửa sổ vào mùa phấn hoa, sử dụng máy lọc không khí.
• Chế độ ăn uống lành mạnh: Một chế độ ăn uống cân bằng và đầy đủ dinh dưỡng có thể giúp tăng cường hệ miễn dịch.
• Quản lý stress: Stress có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng dị ứng.

Dị ứng ở trẻ em

Trẻ em đặc biệt dễ bị dị ứng. Các triệu chứng dị ứng ở trẻ em có thể tương tự như người lớn, nhưng cũng có thể khác biệt. Một số dị ứng thường gặp ở trẻ em bao gồm dị ứng thực phẩm (sữa, trứng, đậu phộng), eczema, hen suyễn. Việc chẩn đoán và điều trị dị ứng ở trẻ em cần được thực hiện bởi bác sĩ chuyên khoa.

Sống chung với dị ứng

Sống chung với dị ứng có thể là một thách thức, nhưng với sự hiểu biết đúng đắn và quản lý tốt, người bệnh vẫn có thể có một cuộc sống bình thường và khỏe mạnh. Việc tìm hiểu về các chất gây dị ứng của bản thân, tránh tiếp xúc, sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ và duy trì lối sống lành mạnh là những yếu tố quan trọng giúp kiểm soát dị ứng hiệu quả. Luôn mang theo thuốc epinephrine tự tiêm (nếu được kê đơn) và hướng dẫn sử dụng cho người thân, bạn bè, đồng nghiệp trong trường hợp khẩn cấp.

Câu hỏi và Giải đáp

Tại sao một số người bị dị ứng trong khi những người khác thì không?

Trả lời: Nguyên nhân chính xác tại sao một số người bị dị ứng vẫn chưa được hiểu rõ hoàn toàn. Tuy nhiên, các nhà khoa học cho rằng đó là sự kết hợp của nhiều yếu tố, bao gồm di truyền, môi trường và lối sống. Một số gen có liên quan đến việc tăng nguy cơ phát triển dị ứng. Tiếp xúc với chất gây dị ứng ở độ tuổi sớm, ô nhiễm môi trường và một số yếu tố lối sống cũng có thể đóng vai trò.

Liệu pháp miễn dịch hoạt động như thế nào?

Trả lời: Liệu pháp miễn dịch, còn được gọi là liệu pháp giảm mẫn cảm, hoạt động bằng cách cho cơ thể tiếp xúc với một lượng nhỏ chất gây dị ứng tăng dần theo thời gian. Điều này giúp hệ miễn dịch “làm quen” với chất gây dị ứng và giảm phản ứng dị ứng khi tiếp xúc trong tương lai. Cơ chế chính xác vẫn đang được nghiên cứu, nhưng người ta cho rằng nó liên quan đến việc giảm sản xuất IgE đặc hiệu và tăng sản xuất các kháng thể IgG, ngăn chặn IgE liên kết với chất gây dị ứng.

Sự khác biệt giữa dị ứng thực phẩm và không dung nạp thực phẩm là gì?

Trả lời: Dị ứng thực phẩm là một phản ứng của hệ miễn dịch, liên quan đến IgE, có thể gây ra các triệu chứng nghiêm trọng, thậm chí đe dọa tính mạng. Không dung nạp thực phẩm không liên quan đến hệ miễn dịch mà thường do cơ thể thiếu enzyme để tiêu hóa một loại thức ăn nào đó. Ví dụ, không dung nạp lactose là do thiếu enzyme lactase. Triệu chứng của không dung nạp thực phẩm thường nhẹ hơn dị ứng.

Làm thế nào để phân biệt giữa cảm lạnh thông thường và dị ứng?

Trả lời: Mặc dù một số triệu chứng có thể giống nhau, nhưng có một số điểm khác biệt quan trọng. Cảm lạnh thường kèm theo sốt, đau nhức cơ thể và thường kéo dài khoảng một tuần. Dị ứng thường gây ngứa mắt, mũi, hắt hơi liên tục, và có thể kéo dài hơn nếu tiếp xúc với chất gây dị ứng.

Vai trò của histamine trong phản ứng dị ứng là gì?

Trả lời: Histamine là một chất trung gian hóa học được giải phóng bởi tế bào mast và basophil khi chúng được kích hoạt bởi IgE liên kết với chất gây dị ứng. Histamine gây ra nhiều triệu chứng dị ứng, bao gồm ngứa, sưng, viêm, co thắt phế quản (gây khó thở), và giãn mạch (gây hạ huyết áp).