Ghép (Grafting)

Nguyên lý của ghép cây

Ghép cây dựa trên khả năng hình thành mô sẹo (callus) của thực vật. Khi cành ghép và gốc ghép được đặt sát nhau, các tế bào ở bề mặt cắt của cả hai phần sẽ phân chia và tạo thành mô sẹo. Mô sẹo này dần dần liên kết hai phần lại với nhau, và các mạch dẫn của cành ghép và gốc ghép sẽ kết nối, cho phép vận chuyển nước và chất dinh dưỡng. Sự hình thành tầng sinh mạch giữa cành ghép và gốc ghép là yếu tố quyết định sự thành công của kỹ thuật ghép. Khi tầng sinh mạch của hai bộ phận này tiếp xúc và liên kết với nhau, chúng sẽ tạo ra các mô mạch mới, giúp vận chuyển nước và chất dinh dưỡng, cho phép cành ghép phát triển trên gốc ghép như một phần của cây. Cuối cùng, cành ghép sẽ phát triển trên gốc ghép, cho ra quả hoặc hoa theo đặc tính của cành ghép.

Các loại ghép

Có nhiều phương pháp ghép khác nhau, tùy thuộc vào loại cây và mục đích ghép. Một số phương pháp phổ biến bao gồm:

• Ghép mắt (Budding): Chỉ sử dụng một chồi làm cành ghép. Phương pháp này tiết kiệm cành ghép và thường được sử dụng cho cây ăn quả và cây cảnh. Các kiểu ghép mắt phổ biến gồm ghép mắt chữ T, ghép mắt chip.
• Ghép cành (Grafting): Sử dụng một đoạn cành làm cành ghép. Có nhiều kiểu ghép cành khác nhau, chẳng hạn như:
  • Ghép nêm (Cleft grafting): Gốc ghép được chẻ đôi và cành ghép được vát nhọn thành hình nêm để cắm vào khe hở.
  • Ghép áp (Approach grafting): Hai cây được trồng cạnh nhau và phần vỏ của chúng được loại bỏ tại vị trí tiếp xúc. Sau đó, hai cây được buộc chặt vào nhau để các mô sẹo liên kết. Phương pháp này thường được áp dụng cho các loại cây khó ghép bằng các phương pháp khác.
  • Ghép chẻ ngọn (Whip grafting hoặc tongue grafting): Cả cành ghép và gốc ghép đều được cắt xéo và lưỡi gà được tạo ra trên mỗi mặt cắt để chúng khớp với nhau. Đây là một kỹ thuật ghép phổ biến, cho tỷ lệ thành công cao.

Lợi ích của ghép

• Nhân giống cây nhanh chóng: Ghép cho phép nhân giống cây trồng với đặc tính mong muốn nhanh hơn so với gieo hạt.
• Duy trì đặc tính tốt: Cây ghép giữ nguyên đặc tính của cây mẹ, đảm bảo chất lượng sản phẩm.
• Kháng bệnh và chịu đựng điều kiện khắc nghiệt: Sử dụng gốc ghép có khả năng kháng bệnh hoặc chịu đựng điều kiện khắc nghiệt (như hạn hán, đất mặn) giúp cây trồng phát triển tốt hơn.
• Thay đổi giống cây: Ghép có thể được sử dụng để thay đổi giống cây trồng trên một gốc ghép đã có sẵn.
• Tạo dáng cây: Ghép có thể tạo ra các hình dáng cây độc đáo cho mục đích trang trí.

Điều kiện ghép thành công

• Sự tương thích giữa cành ghép và gốc ghép: Cành ghép và gốc ghép cần có quan hệ họ hàng gần gũi để có thể ghép thành công. Độ tương thích càng cao thì khả năng thành công càng lớn.
• Kỹ thuật ghép chính xác: Việc cắt ghép cần được thực hiện cẩn thận và chính xác để đảm bảo sự tiếp xúc tốt giữa cành ghép và gốc ghép. Vết cắt phải sắc và khớp để tối đa hóa diện tích tiếp xúc.
• Điều kiện môi trường thích hợp: Nhiệt độ, độ ẩm và ánh sáng cần được kiểm soát để thúc đẩy sự hình thành mô sẹo và sự phát triển của cây ghép. Độ ẩm cao giúp ngăn ngừa cành ghép bị khô.

Ghép là một kỹ thuật nhân giống quan trọng trong nông nghiệp, mang lại nhiều lợi ích cho việc sản xuất cây trồng. Việc hiểu rõ nguyên lý và kỹ thuật ghép sẽ giúp người làm vườn và nông dân áp dụng phương pháp này hiệu quả để nâng cao năng suất và chất lượng cây trồng.

Các yếu tố ảnh hưởng đến sự thành công của ghép

Bên cạnh sự tương thích, kỹ thuật ghép và điều kiện môi trường, còn có một số yếu tố khác ảnh hưởng đến sự thành công của ghép, bao gồm:

• Thời điểm ghép: Thời điểm ghép thích hợp phụ thuộc vào loại cây và điều kiện khí hậu. Thông thường, ghép được thực hiện vào mùa xuân hoặc mùa thu, khi cây đang trong giai đoạn sinh trưởng tích cực. Chọn thời điểm thích hợp giúp tăng tỷ lệ sống của cành ghép.
• Độ tuổi của cành ghép và gốc ghép: Cành ghép và gốc ghép nên có độ tuổi tương đương để tăng khả năng tương thích. Cành ghép thường được chọn từ những cành bánh tẻ, khỏe mạnh.
• Sức khỏe của cành ghép và gốc ghép: Cả cành ghép và gốc ghép cần phải khỏe mạnh, không bị sâu bệnh hoặc tổn thương. Cành ghép nên được lấy từ cây mẹ khỏe mạnh, không có dấu hiệu bệnh tật.
• Chăm sóc sau khi ghép: Sau khi ghép, cây cần được chăm sóc cẩn thận, bao gồm tưới nước, bón phân và bảo vệ khỏi sâu bệnh. Cần giữ cho vết ghép luôn khô ráo và sạch sẽ.

Ứng dụng của ghép trong nông nghiệp

Ghép được ứng dụng rộng rãi trong nông nghiệp để:

• Cải thiện năng suất và chất lượng cây trồng: Ghép giúp tăng năng suất, cải thiện chất lượng quả, và rút ngắn thời gian cho thu hoạch.
• Tạo ra các giống cây trồng mới: Ghép có thể kết hợp các đặc tính tốt của nhiều giống cây khác nhau để tạo ra giống cây mới có năng suất cao, chất lượng tốt và khả năng kháng bệnh.
• Bảo tồn các giống cây trồng quý hiếm: Ghép giúp bảo tồn các giống cây trồng quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng.
• Sản xuất cây giống: Ghép là phương pháp nhân giống phổ biến để sản xuất cây giống cho nhiều loại cây trồng.

Một số lưu ý khi ghép

• Dụng cụ ghép cần được khử trùng sạch sẽ để tránh lây lan bệnh. Sử dụng dao hoặc kéo sắc bén, đã được khử trùng bằng cồn hoặc nhiệt.
• Cần che chắn vết ghép cẩn thận để tránh nhiễm trùng và mất nước. Có thể sử dụng băng keo ghép chuyên dụng hoặc túi nilon để bao bọc vết ghép.
• Theo dõi cây ghép thường xuyên để phát hiện và xử lý kịp thời các vấn đề phát sinh. Kiểm tra vết ghép thường xuyên để đảm bảo cành ghép đang phát triển tốt.

Sự không tương thích ghép

Mặc dù ghép mang lại nhiều lợi ích, không phải tất cả các loại cây đều có thể ghép được với nhau. Sự không tương thích ghép xảy ra khi cành ghép và gốc ghép không thể liên kết và phát triển cùng nhau. Nguyên nhân có thể do sự khác biệt về mặt di truyền hoặc sinh lý giữa cành ghép và gốc ghép. Dấu hiệu của sự không tương thích bao gồm:

• Cành ghép không phát triển.
• Vết ghép bị hoại tử.
• Cây ghép sinh trưởng kém và dễ bị bệnh.

• Hartmann, H. T., Kester, D. E., Davies, F. T., & Geneve, R. L. (2011). Hartmann & Kester’s plant propagation: principles and practices. Pearson Education.
• Toogood, A. (1999). Plant propagation made easy. Timber Press.

Câu hỏi và Giải đáp

Tại sao sự tương thích giữa cành ghép và gốc ghép lại quan trọng trong kỹ thuật ghép?

Trả lời: Sự tương thích giữa cành ghép và gốc ghép là yếu tố quyết định sự thành công của ghép. Sự tương thích này cho phép mô sẹo hình thành và cầu nối mạch dẫn giữa hai phần, giúp vận chuyển nước và chất dinh dưỡng. Nếu không tương thích, mô sẹo sẽ không hình thành hoặc hình thành kém, dẫn đến cành ghép chết hoặc cây ghép sinh trưởng kém. Sự tương thích thường cao hơn giữa các loài có quan hệ họ hàng gần gũi.

Mô sẹo (callus) đóng vai trò gì trong quá trình ghép?

Trả lời: Mô sẹo là một khối tế bào không phân hoá hình thành tại vết ghép, đóng vai trò quan trọng trong việc liên kết cành ghép và gốc ghép. Các tế bào của mô sẹo phân chia nhanh chóng và biệt hoá thành các mô khác nhau, bao gồm cả mạch dẫn, giúp nối liền hệ thống mạch dẫn của cành ghép và gốc ghép.

Ngoài ghép mắt và ghép cành, còn có những phương pháp ghép nào khác?

Trả lời: Ngoài ghép mắt và ghép cành, còn có nhiều phương pháp ghép khác, bao gồm ghép áp, ghép nối cầu, ghép dưới vỏ và ghép vi mô. Mỗi phương pháp có ưu điểm và nhược điểm riêng, phù hợp với từng loại cây và mục đích ghép khác nhau.

Làm thế nào để chăm sóc cây ghép sau khi ghép?

Trả lời: Sau khi ghép, cây cần được chăm sóc cẩn thận để đảm bảo sự sống sót và phát triển của cành ghép. Cần tưới nước đầy đủ, tránh để vết ghép bị khô. Bảo vệ cây khỏi ánh nắng trực tiếp và gió mạnh. Kiểm tra thường xuyên để phát hiện và xử lý kịp thời sâu bệnh. Bón phân phù hợp cũng cần thiết để cung cấp dinh dưỡng cho cây ghép.

Sự không tương thích ghép biểu hiện như thế nào và có thể khắc phục bằng cách nào?

Trả lời: Sự không tương thích ghép có thể biểu hiện qua nhiều dấu hiệu, chẳng hạn như cành ghép không phát triển, vết ghép bị hoại tử, cây ghép sinh trưởng kém và dễ bị bệnh. Việc khắc phục sự không tương thích ghép thường khó khăn. Biện pháp tốt nhất là lựa chọn cành ghép và gốc ghép tương thích ngay từ đầu. Trong một số trường hợp, có thể sử dụng cây trung gian để ghép giữa hai loại cây không tương thích.