Hạch bạch huyết (Lymph Node)

Cấu trúc của hạch bạch huyết

Một hạch bạch huyết điển hình được bao bọc bởi một lớp vỏ xơ. Bên trong lớp vỏ này là các xoang bạch huyết, là những khoang chứa đầy bạch huyết. Hạch bạch huyết được chia thành ba vùng chính với chức năng riêng biệt:

• Vỏ ngoài (Cortex): Chứa các nang lympho, là nơi tập trung của các tế bào lympho B. Một số nang lympho có trung tâm mầm, là nơi tế bào B nhân lên và biệt hóa khi gặp kháng nguyên. Sự biệt hóa này là một phần quan trọng của phản ứng miễn dịch, cho phép cơ thể tạo ra các kháng thể đặc hiệu chống lại mầm bệnh.
• Vùng cận vỏ (Paracortex): Nằm giữa vỏ ngoài và tủy, chứa chủ yếu các tế bào lympho T. Đây là nơi tế bào T tương tác với các tế bào trình diện kháng nguyên, đóng vai trò quan trọng trong việc khởi động và điều hòa phản ứng miễn dịch tế bào.
• Tủy (Medulla): Phần trung tâm của hạch bạch huyết, chứa các dây tủy với các tế bào plasma, đại thực bào và lympho bào. Các tế bào plasma sản xuất kháng thể, đóng vai trò chủ chốt trong việc trung hòa mầm bệnh và độc tố.

Bạch huyết đi vào hạch qua các mạch bạch huyết đến, được lọc qua các xoang bạch huyết và sau đó rời hạch qua mạch bạch huyết đi. Quá trình lọc này giúp loại bỏ các kháng nguyên, tế bào chết và các mảnh vụn khác khỏi bạch huyết trước khi nó trở lại hệ tuần hoàn.

Chức năng của hạch bạch huyết

Hạch bạch huyết đảm nhiệm nhiều chức năng quan trọng trong hệ miễn dịch, bao gồm:

• Lọc bạch huyết: Hạch bạch huyết lọc bạch huyết, loại bỏ các chất cặn bã, vi khuẩn, virus, tế bào ung thư và các chất lạ khác. Quá trình này giúp ngăn chặn sự lây lan của nhiễm trùng và bệnh tật trong cơ thể.
• Sản xuất và lưu trữ tế bào miễn dịch: Hạch bạch huyết là nơi sản xuất và lưu trữ các tế bào lympho, bao gồm tế bào lympho B và T, đóng vai trò quan trọng trong phản ứng miễn dịch. Các tế bào này liên tục tuần hoàn qua hạch bạch huyết, sẵn sàng đáp ứng với bất kỳ kháng nguyên nào xâm nhập.
• Kích hoạt phản ứng miễn dịch: Khi các kháng nguyên (chất lạ) xâm nhập vào cơ thể, chúng được vận chuyển đến hạch bạch huyết. Tại đây, các kháng nguyên được trình diện cho các tế bào lympho, kích hoạt phản ứng miễn dịch. Tế bào lympho B sẽ sản xuất kháng thể để chống lại kháng nguyên, trong khi tế bào lympho T sẽ tiêu diệt các tế bào bị nhiễm bệnh. Quá trình phối hợp này giúp loại bỏ mầm bệnh một cách hiệu quả.

Vị trí của hạch bạch huyết

Hạch bạch huyết phân bố rộng rãi khắp cơ thể, tập trung nhiều ở một số vùng như:

• Cổ
• Nách
• Háng
• Bụng
• Ngực

Các vị trí này cho phép hạch bạch huyết lọc bạch huyết từ các khu vực khác nhau của cơ thể.

Sưng hạch bạch huyết

Hạch bạch huyết có thể sưng lên khi cơ thể đang chống lại nhiễm trùng hoặc bệnh tật. Đây là một dấu hiệu cho thấy hệ miễn dịch đang hoạt động. Tuy nhiên, sưng hạch bạch huyết cũng có thể là dấu hiệu của một số bệnh lý nghiêm trọng hơn, chẳng hạn như ung thư. Vì vậy, nếu bạn thấy hạch bạch huyết sưng to, đau hoặc không biến mất sau vài tuần, bạn nên đi khám bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Tóm tắt

Hạch bạch huyết là một phần quan trọng của hệ miễn dịch, đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ cơ thể chống lại nhiễm trùng và bệnh tật. Hiểu về cấu trúc và chức năng của hạch bạch huyết giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cách thức hệ miễn dịch hoạt động và cách duy trì sức khỏe tổng thể.

Lưy lượng bạch huyết qua hạch

Bạch huyết đi vào hạch bạch huyết qua các mạch bạch huyết đến (afferent lymphatic vessels) và thoát ra khỏi hạch qua mạch bạch huyết đi (efferent lymphatic vessel). Sự sắp xếp này cho phép bạch huyết tiếp xúc với các tế bào miễn dịch bên trong hạch, tối ưu hóa quá trình lọc và kích hoạt phản ứng miễn dịch. Thông thường, có nhiều mạch bạch huyết đến hơn mạch bạch huyết đi, giúp làm chậm dòng chảy của bạch huyết qua hạch, tạo điều kiện cho quá trình lọc và tương tác giữa kháng nguyên và tế bào miễn dịch diễn ra hiệu quả hơn.

Các tế bào trong hạch bạch huyết

Ngoài tế bào lympho B và T, hạch bạch huyết còn chứa nhiều loại tế bào khác, bao gồm:

• Đại thực bào (Macrophages): Các tế bào thực bào có khả năng nuốt và tiêu diệt các vi khuẩn, virus và các mảnh vỡ tế bào. Chúng cũng đóng vai trò quan trọng trong việc trình diện kháng nguyên cho tế bào lympho.
• Tế bào đuôi gai (Dendritic cells): Chuyên biệt trong việc bắt giữ và trình diện kháng nguyên cho tế bào lympho T, khởi động phản ứng miễn dịch thích ứng.
• Tế bào plasma (Plasma cells): Là tế bào lympho B đã được hoạt hóa và biệt hóa, có khả năng sản xuất một lượng lớn kháng thể đặc hiệu chống lại kháng nguyên.

Hạch bạch huyết và bệnh tật

Một số bệnh lý có thể ảnh hưởng đến hạch bạch huyết, bao gồm:

• Nhiễm trùng: Nhiễm trùng là nguyên nhân phổ biến nhất gây sưng hạch bạch huyết. Hạch bạch huyết sưng lên do sự gia tăng số lượng tế bào miễn dịch đang chiến đấu với nhiễm trùng.
• Ung thư hạch bạch huyết (Lymphoma): Là một loại ung thư bắt đầu từ các tế bào lympho trong hạch bạch huyết.
• Ung thư di căn: Các tế bào ung thư từ các bộ phận khác của cơ thể có thể di căn đến hạch bạch huyết.

Chẩn đoán các vấn đề liên quan đến hạch bạch huyết

Bác sĩ có thể sử dụng một số phương pháp để chẩn đoán các vấn đề liên quan đến hạch bạch huyết, bao gồm:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ kiểm tra kích thước, độ cứng và vị trí của hạch bạch huyết sưng.
• Xét nghiệm máu: Các xét nghiệm máu có thể giúp phát hiện nhiễm trùng hoặc các bất thường khác.
• Sinh thiết hạch bạch huyết: Đây là phương pháp chẩn đoán chính xác nhất, cho phép bác sĩ kiểm tra mẫu mô hạch bạch huyết dưới kính hiển vi để tìm kiếm các tế bào bất thường.

• Abbas, A. K., Lichtman, A. H., & Pillai, S. (2022). Cellular and Molecular Immunology (11th ed.). Elsevier.
• Kumar, V., Abbas, A. K., & Aster, J. C. (2021). Robbins and Cotran Pathologic Basis of Disease (10th ed.). Elsevier Saunders.
• Standring, S. (Ed.). (2021). Gray’s Anatomy: The Anatomical Basis of Clinical Practice (42nd ed.). Elsevier Churchill Livingstone.

Câu hỏi và Giải đáp

Quá trình lọc bạch huyết trong hạch bạch huyết diễn ra như thế nào?

Trả lời: Bạch huyết đi vào hạch qua các mạch bạch huyết đến. Bên trong hạch, bạch huyết chảy chậm qua các xoang bạch huyết, tiếp xúc với các tế bào miễn dịch như đại thực bào và tế bào đuôi gai. Các tế bào này có khả năng bắt giữ và tiêu diệt các kháng nguyên. Đồng thời, kháng nguyên cũng được trình diện cho tế bào lympho, kích hoạt phản ứng miễn dịch đặc hiệu. Bạch huyết đã được lọc sau đó thoát ra khỏi hạch qua mạch bạch huyết đi.

Sự khác biệt giữa lympho bào B và lympho bào T trong hạch bạch huyết là gì?

Trả lời: Cả lympho bào B và T đều đóng vai trò quan trọng trong phản ứng miễn dịch, nhưng chúng có chức năng khác nhau. Lympho bào B chủ yếu tập trung ở vỏ ngoài của hạch và chịu trách nhiệm sản xuất kháng thể. Lympho bào T, chủ yếu ở vùng cận vỏ, chịu trách nhiệm miễn dịch tế bào, bao gồm tiêu diệt tế bào bị nhiễm bệnh và điều hòa hoạt động của các tế bào miễn dịch khác.

Tại sao hạch bạch huyết lại sưng lên khi bị nhiễm trùng?

Trả lời: Sưng hạch bạch huyết là kết quả của sự gia tăng số lượng tế bào miễn dịch (lympho bào, đại thực bào…) trong hạch để chống lại tác nhân gây nhiễm trùng. Sự tăng sinh và hoạt động của các tế bào này làm cho hạch bạch huyết to ra, có thể sờ thấy và đôi khi gây đau.

Ngoài nhiễm trùng, còn những nguyên nhân nào khác gây sưng hạch bạch huyết?

Trả lời: Một số nguyên nhân khác gây sưng hạch bạch huyết bao gồm: bệnh lý tự miễn (ví dụ: lupus ban đỏ hệ thống), các bệnh lý ác tính như ung thư hạch bạch huyết (lymphoma), ung thư di căn từ các cơ quan khác, phản ứng với một số loại thuốc, hoặc các bệnh lý ít gặp khác.

Sinh thiết hạch bạch huyết được thực hiện như thế nào và tại sao nó lại quan trọng?

Trả lời: Sinh thiết hạch bạch huyết là một thủ thuật lấy một mẫu mô nhỏ từ hạch bạch huyết để kiểm tra dưới kính hiển vi. Có nhiều phương pháp sinh thiết, bao gồm sinh thiết kim nhỏ (FNA) hoặc sinh thiết cắt bỏ toàn bộ hạch. Sinh thiết hạch bạch huyết rất quan trọng để chẩn đoán chính xác các bệnh lý ảnh hưởng đến hạch bạch huyết, đặc biệt là để phân biệt giữa nhiễm trùng, bệnh lý lành tính và ác tính (ung thư).