Nguyên nhân
WAS do đột biến trong gen WAS gây ra. Gen này chịu trách nhiệm sản xuất protein Wiskott-Aldrich (WASp), một protein quan trọng trong việc điều hòa hoạt động của tế bào miễn dịch, đặc biệt là tế bào lympho T và tế bào lympho B, và tiểu cầu. Sự thiếu hụt hoặc rối loạn chức năng của WASp dẫn đến sự phát triển và hoạt động bất thường của các tế bào này. Việc WASp bị lỗi ảnh hưởng đến khả năng của các tế bào miễn dịch trong việc giao tiếp và thực hiện chức năng của chúng, dẫn đến suy giảm miễn dịch và tăng nguy cơ nhiễm trùng. Đồng thời, tiểu cầu, thành phần quan trọng trong quá trình đông máu, cũng bị ảnh hưởng, gây ra các vấn đề về chảy máu như bầm tím, chảy máu cam và xuất huyết tiêu hóa.
Triệu chứng
Các triệu chứng của WAS có thể khác nhau về mức độ nghiêm trọng, nhưng thường bao gồm:
- Dễ bị nhiễm trùng: Do hệ thống miễn dịch suy giảm, người bệnh WAS dễ bị nhiễm trùng do vi khuẩn, vi rút và nấm. Các nhiễm trùng này có thể nghiêm trọng và đe dọa tính mạng. Đặc biệt, người bệnh dễ bị nhiễm trùng đường hô hấp, nhiễm trùng tai và nhiễm trùng da.
- Xuất huyết: Tiểu cầu ở người bệnh WAS thường nhỏ hơn và có tuổi thọ ngắn hơn bình thường, dẫn đến dễ bị chảy máu và bầm tím. Xuất huyết có thể xảy ra ở da, niêm mạc (như môi và nướu) và nội tạng. Chảy máu cam kéo dài và xuất huyết tiêu hóa cũng là những triệu chứng thường gặp.
- Eczema: Phát ban da ngứa, viêm và đóng vảy là triệu chứng phổ biến của WAS. Eczema trong WAS thường nặng và khó điều trị, có thể ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh.
- Tự miễn dịch: Hệ thống miễn dịch bị rối loạn chức năng có thể tấn công các mô khỏe mạnh của cơ thể, dẫn đến các bệnh tự miễn như viêm khớp, viêm mạch và bệnh thận. Các bệnh tự miễn này có thể gây tổn thương các cơ quan và mô, dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng.
- Ung thư: Người bệnh WAS có nguy cơ mắc một số loại ung thư, đặc biệt là ung thư máu (lymphoma và leukemia), cao hơn so với người bình thường.
Chẩn đoán
Chẩn đoán WAS dựa trên các triệu chứng lâm sàng, tiền sử gia đình và các xét nghiệm sau:
- Xét nghiệm công thức máu toàn phần: Đánh giá số lượng và kích thước tiểu cầu.
- Đo lượng mức immunoglobulin: Đánh giá chức năng của tế bào lympho B.
- Xét nghiệm di truyền: Xác định đột biến trong gen WAS. Đây là xét nghiệm quan trọng nhất để chẩn đoán xác định WAS.
Điều trị
Hiện không có phương pháp chữa khỏi hoàn toàn WAS. Tuy nhiên, các phương pháp điều trị có thể giúp kiểm soát triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh. Các phương pháp điều trị bao gồm:
- Điều trị dự phòng bằng kháng sinh: Giúp ngăn ngừa nhiễm trùng.
- Truyền tiểu cầu: Kiểm soát xuất huyết.
- Điều trị eczema: Sử dụng kem bôi steroid và các loại thuốc khác để giảm ngứa và viêm.
- Ghép tủy xương: Đây là phương pháp điều trị triệt để duy nhất cho WAS, giúp thay thế các tế bào gốc tạo máu bị lỗi bằng các tế bào gốc khỏe mạnh từ người hiến tặng. Ghép tủy xương có thể chữa khỏi WAS, nhưng cũng có những rủi ro nhất định.
Tiên lượng
Tiên lượng của WAS phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh. Nếu không được điều trị, người bệnh WAS có thể tử vong do nhiễm trùng, xuất huyết hoặc ung thư. Ghép tủy xương có thể chữa khỏi bệnh và cải thiện đáng kể tiên lượng cho người bệnh. Tuy nhiên, ghép tủy xương cũng có những rủi ro riêng, và tiên lượng sau ghép phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm tuổi của người bệnh, tình trạng sức khỏe tổng quát và sự tương thích giữa người bệnh và người hiến tặng.
Tóm tắt
WAS là một bệnh di truyền hiếm gặp ảnh hưởng đến hệ thống miễn dịch và khả năng đông máu. Các triệu chứng bao gồm dễ bị nhiễm trùng, xuất huyết, eczema, tự miễn dịch và ung thư. Chẩn đoán dựa trên các triệu chứng lâm sàng và xét nghiệm di truyền. Ghép tủy xương là phương pháp điều trị triệt để duy nhất. Việc quản lý triệu chứng và điều trị kịp thời có thể cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống và tiên lượng cho người bệnh WAS.
Di truyền học
Như đã đề cập, WAS được di truyền theo kiểu liên kết X lặn. Điều này có nghĩa là gen WAS nằm trên nhiễm sắc thể X. Vì nam giới chỉ có một nhiễm sắc thể X, nên nếu họ thừa hưởng gen WAS bị đột biến từ mẹ, họ sẽ mắc bệnh. Nữ giới có hai nhiễm sắc thể X. Do đó, nếu họ thừa hưởng một gen WAS bị đột biến, họ sẽ là người mang gen nhưng thường không biểu hiện triệu chứng hoặc chỉ biểu hiện triệu chứng nhẹ. Xác suất một người con trai của người mẹ mang gen mắc bệnh là 50%, trong khi xác suất một người con gái trở thành người mang gen cũng là 50%.
Các biến thể của WAS
Mức độ nghiêm trọng của WAS có thể khác nhau tùy thuộc vào loại đột biến trong gen WAS. Một số đột biến dẫn đến sự thiếu hụt hoàn toàn protein WASp (WAS cổ điển), trong khi những đột biến khác dẫn đến việc sản xuất protein WASp bị lỗi hoặc giảm số lượng (X-linked thrombocytopenia – XLT). XLT thường có triệu chứng nhẹ hơn so với WAS cổ điển.
Các biến chứng
Ngoài các triệu chứng chính, WAS có thể gây ra một số biến chứng nghiêm trọng, bao gồm:
- Nhiễm trùng nặng: Nhiễm trùng huyết, viêm phổi và viêm màng não là những biến chứng nhiễm trùng thường gặp và có thể đe dọa tính mạng.
- Chảy máu nghiêm trọng: Xuất huyết nội sọ và xuất huyết tiêu hóa có thể xảy ra và cần được can thiệp y tế khẩn cấp.
- Bệnh ác tính: Như đã đề cập, người bệnh WAS có nguy cơ mắc các bệnh ung thư máu cao hơn.
- Các vấn đề về phát triển: Một số trẻ em bị WAS có thể gặp các vấn đề về phát triển, bao gồm chậm phát triển vận động và nhận thức.
Nghiên cứu hiện tại
Các nhà nghiên cứu đang tiếp tục nghiên cứu về WAS để tìm hiểu thêm về cơ chế bệnh sinh và phát triển các phương pháp điều trị mới. Liệu pháp gen, một phương pháp điều trị sử dụng virus để đưa bản sao gen WAS khỏe mạnh vào tế bào của người bệnh, đang được nghiên cứu và cho thấy những kết quả đầy hứa hẹn.