La Niña (La Niña)

La Niña là một hiện tượng khí hậu phức tạp xảy ra trên bề mặt đại dương nhiệt đới Thái Bình Dương, là một phần của chu kỳ dao động khí hậu lớn hơn được gọi là El Niño-Southern Oscillation (ENSO). Nó được đặc trưng bởi nhiệt độ mặt nước biển (SST) lạnh hơn bình thường ở khu vực trung tâm và đông nhiệt đới Thái Bình Dương. Sự khác biệt nhiệt độ này, tuy nhỏ (giảm từ 0.5°C đến 1°C so với trung bình), nhưng lại có tác động đáng kể đến hệ thống khí hậu toàn cầu. La Niña thường kéo dài từ 9 đến 12 tháng, nhưng trong một số trường hợp có thể kéo dài đến hai năm.

Nguyên nhân hình thành La Niña

La Niña hình thành do sự gia tăng cường độ của gió mậu dịch thổi từ đông sang tây qua Thái Bình Dương. Gió mạnh này đẩy nước ấm bề mặt về phía tây, cho phép nước lạnh hơn từ sâu bên dưới trồi lên ở phía đông, một quá trình được gọi là sự trồi lên của nước lạnh. Sự dịch chuyển này làm mát nhiệt độ bề mặt biển ở khu vực trung tâm và đông Thái Bình Dương, tạo ra hiện tượng La Niña. Cường độ của gió mậu dịch cũng ảnh hưởng đến dòng hải lưu xích đạo, góp phần vào sự tích tụ nước ấm ở phía tây Thái Bình Dương và nước lạnh ở phía đông. Sự tương tác phức tạp giữa gió, hải lưu và nhiệt độ đại dương là yếu tố chủ chốt trong sự phát triển và duy trì của La Niña.

Ảnh hưởng của La Niña

La Niña có tác động đáng kể đến điều kiện thời tiết trên toàn cầu, bao gồm:

Lượng mưa: La Niña thường dẫn đến lượng mưa lớn hơn bình thường ở Đông Nam Á, một phần của Nam Mỹ và miền nam châu Phi. Ngược lại, nó có thể gây ra hạn hán ở miền tây Hoa Kỳ, tây nam Nam Mỹ và một phần của Đông Phi. Úc cũng thường trải qua lượng mưa lớn hơn ở phía đông trong các sự kiện La Niña.
Nhiệt độ: La Niña có thể gây ra nhiệt độ lạnh hơn bình thường ở khu vực Đông Thái Bình Dương và các khu vực lân cận, trong khi một số khu vực khác, như tây nam Hoa Kỳ, có thể trải qua nhiệt độ ấm hơn. Các khu vực phía bắc Hoa Kỳ cũng có thể trải qua mùa đông lạnh hơn và khắc nghiệt hơn.
Bão: La Niña thường làm tăng hoạt động của bão ở Đại Tây Dương và giảm hoạt động của bão ở Thái Bình Dương. Điều này là do sự thay đổi của gió và nhiệt độ đại dương ảnh hưởng đến sự hình thành và phát triển của bão.
Sóng Kelvin: La Niña gây ra sóng Kelvin, là những sóng đại dương lớn di chuyển từ tây sang đông qua Thái Bình Dương. Những sóng này ảnh hưởng đến nhiệt độ và dòng chảy đại dương, góp phần hình thành và duy trì La Niña. Chúng mang theo nước ấm dọc theo đường xích đạo, ảnh hưởng đến mô hình mưa.
Upwelling/Trồi lên của nước: Sự trồi lên của nước lạnh giàu dinh dưỡng ở phía đông Thái Bình Dương trong La Niña làm tăng năng suất sinh học, có lợi cho ngành đánh bắt cá. Sự phong phú của các chất dinh dưỡng hỗ trợ sự phát triển của sinh vật phù du, tạo thành nền tảng của chuỗi thức ăn biển.

Phân biệt với El Niño

La Niña và El Niño là hai pha đối lập của ENSO. Trong khi La Niña được đặc trưng bởi nhiệt độ mặt nước biển lạnh hơn bình thường, thì El Niño được đặc trưng bởi nhiệt độ mặt nước biển ấm hơn bình thường ở khu vực trung tâm và đông nhiệt đới Thái Bình Dương. Hai pha này thường xen kẽ nhau, với các giai đoạn trung tính ở giữa.

Dự đoán và giám sát

Các nhà khoa học sử dụng nhiều công cụ, bao gồm vệ tinh, phao đại dương và mô hình khí hậu, để giám sát và dự báo La Niña. Dự báo chính xác La Niña rất quan trọng để giảm thiểu tác động của nó đến nông nghiệp, quản lý tài nguyên nước và giảm thiểu rủi ro thiên tai. Việc giám sát liên tục các điều kiện đại dương và khí quyển cho phép các nhà khoa học đưa ra cảnh báo sớm về các sự kiện sắp xảy ra, giúp các cộng đồng chuẩn bị và thích ứng.

Tần suất

La Niña xảy ra với tần suất thấp hơn một chút so với El Niño, trung bình khoảng 2-7 năm một lần. Tuy nhiên, khoảng thời gian giữa các sự kiện La Niña có thể dao động đáng kể.

Các chỉ số đo lường La Niña

Để xác định và đo lường cường độ của La Niña, các nhà khoa học sử dụng một số chỉ số, bao gồm:

Chỉ số dao động phương Nam (SOI): SOI là sự chênh lệch áp suất không khí giữa Tahiti (Pháp) và Darwin (Úc). Giá trị SOI dương thường liên quan đến La Niña. Một SOI dương cho thấy áp suất cao hơn ở Tahiti và áp suất thấp hơn ở Darwin, điều này cho thấy gió mậu dịch mạnh hơn.
Chỉ số Niño 3.4: Đây là nhiệt độ bề mặt biển trung bình trên khu vực Thái Bình Dương nhiệt đới nằm giữa 5°N-5°S và 170°W-120°W. Giá trị âm của chỉ số này cho thấy sự hiện diện của La Niña. Chỉ số Niño 3.4 được coi là chỉ số đáng tin cậy nhất để theo dõi ENSO.
Chỉ số Niño 1+2: Tương tự như Niño 3.4 nhưng tập trung vào một vùng nhỏ hơn ở phía đông Thái Bình Dương (0-10°S, 90°W-80°W). Chỉ số này có thể cung cấp thông tin sớm về sự phát triển của La Niña.

Tác động kinh tế – xã hội

La Niña có thể gây ra những tác động kinh tế – xã hội đáng kể, bao gồm:

Nông nghiệp: Hạn hán do La Niña gây ra có thể dẫn đến mất mùa, gây thiệt hại về kinh tế cho nông dân và ảnh hưởng đến an ninh lương thực. Ngược lại, lượng mưa lớn có thể gây ra lũ lụt và thiệt hại mùa màng ở các khu vực khác.
Quản lý tài nguyên nước: La Niña có thể làm trầm trọng thêm tình trạng khan hiếm nước ở một số khu vực, gây khó khăn cho việc cung cấp nước cho sinh hoạt và nông nghiệp. Điều này có thể dẫn đến hạn chế sử dụng nước và xung đột về tài nguyên nước.
Y tế: Những thay đổi về lượng mưa và nhiệt độ do La Niña gây ra có thể ảnh hưởng đến sự lây lan của một số bệnh truyền nhiễm. Ví dụ, lượng mưa lớn có thể tạo ra môi trường sinh sản lý tưởng cho muỗi, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh do muỗi truyền.
Năng lượng: Nhu cầu năng lượng có thể tăng lên trong thời kỳ La Niña do nhu cầu sưởi ấm hoặc làm mát tăng cao. Nhiệt độ khắc nghiệt có thể gây căng thẳng cho lưới điện.

Sự tương tác với biến đổi khí hậu

Mối quan hệ giữa La Niña và biến đổi khí hậu vẫn đang được nghiên cứu. Một số nghiên cứu cho thấy biến đổi khí hậu có thể ảnh hưởng đến tần suất, cường độ và tác động của La Niña. Tuy nhiên, cần thêm nhiều nghiên cứu để hiểu rõ hơn về mối liên hệ phức tạp này. Một số nhà khoa học tin rằng biến đổi khí hậu có thể dẫn đến các sự kiện La Niña mạnh hơn hoặc thường xuyên hơn.

Chu kỳ và dự báo

Mặc dù La Niña thường kéo dài từ 9 đến 12 tháng, nhưng thời gian và cường độ của nó có thể thay đổi. Các nhà khoa học sử dụng các mô hình khí hậu phức tạp để dự báo La Niña, nhưng vẫn còn nhiều thách thức trong việc dự báo chính xác. Độ chính xác của dự báo phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm chất lượng dữ liệu và sự hiểu biết về các quá trình khí hậu phức tạp. Hiểu biết về La Niña và khả năng dự báo nó là điều cần thiết để chuẩn bị và thích ứng với những thay đổi mà nó mang lại.

Tóm tắt về La Niña

La Niña là một hiện tượng khí hậu phức tạp, một phần của hệ thống khí hậu ENSO, được đặc trưng bởi nhiệt độ mặt nước biển lạnh bất thường ở khu vực trung tâm và đông nhiệt đới Thái Bình Dương. Điều này trái ngược với El Niño, pha đối lập của ENSO, được đánh dấu bởi nhiệt độ mặt nước biển ấm hơn bình thường. Nguyên nhân chính gây ra La Niña là sự tăng cường gió mậu dịch, đẩy nước ấm bề mặt về phía tây và cho phép nước lạnh trồi lên ở phía đông.

Ảnh hưởng của La Niña trải rộng trên toàn cầu, gây ra những thay đổi đáng kể về lượng mưa, nhiệt độ và hoạt động của bão. Một số khu vực có thể trải qua lượng mưa lớn hơn bình thường, trong khi những khu vực khác phải đối mặt với hạn hán nghiêm trọng. Các kiểu thời tiết bất thường này có thể tác động đáng kể đến nông nghiệp, quản lý tài nguyên nước và sức khoẻ cộng đồng. Việc hiểu rõ về La Niña và dự báo chính xác sự xuất hiện và cường độ của nó là rất quan trọng để giảm thiểu những tác động tiêu cực tiềm ẩn.

Các nhà khoa học sử dụng nhiều chỉ số, bao gồm SOI và chỉ số Niño 3.4, để giám sát và đo lường La Niña. Việc theo dõi liên tục các chỉ số này, kết hợp với các mô hình khí hậu tiên tiến, cho phép các nhà khoa học đưa ra dự báo và cảnh báo sớm, giúp các cộng đồng chuẩn bị và thích ứng với những thay đổi có thể xảy ra. Mặc dù La Niña là một hiện tượng tự nhiên, nhưng mối quan hệ của nó với biến đổi khí hậu vẫn đang được nghiên cứu tích cực. Việc tìm hiểu sự tương tác phức tạp này là rất quan trọng để cải thiện khả năng dự báo và giảm thiểu rủi ro trong tương lai.

Tài liệu tham khảo:

Climate Prediction Center (CPC), National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA). https://www.cpc.ncep.noaa.gov/
Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). https://www.ipcc.ch/
World Meteorological Organization (WMO). https://public.wmo.int/en

Câu hỏi và Giải đáp

Làm thế nào để phân biệt La Niña với điều kiện trung tính của ENSO?

Trả lời: Phân biệt La Niña với điều kiện trung tính của ENSO dựa trên việc quan sát các chỉ số như nhiệt độ bề mặt biển (SST) ở khu vực Niño 3.4, SOI, và cường độ gió mậu dịch. Trong điều kiện trung tính, các chỉ số này nằm trong khoảng bình thường. Trong khi đó, La Niña được đặc trưng bởi SST lạnh hơn bình thường ở Niño 3.4 (thường là -0.5°C hoặc thấp hơn kéo dài trong vài tháng), SOI dương, và gió mậu dịch mạnh hơn.

Ngoài Niño 3.4, còn có những chỉ số nào khác được sử dụng để theo dõi và đo lường La Niña?

Trả lời: Ngoài Niño 3.4, các chỉ số khác được sử dụng để theo dõi và đo lường La Niña bao gồm: Niño 1+2 (phản ánh nhiệt độ mặt nước biển ở phía đông Thái Bình Dương), Niño 4 (phản ánh nhiệt độ mặt nước biển ở trung tâm Thái Bình Dương), và chỉ số Oceanic Niño Index (ONI) – là giá trị trung bình 3 tháng của anomalies nhiệt độ mặt nước biển vùng Niño 3.4.

Tác động của La Niña đến Việt Nam như thế nào?

Trả lời: La Niña thường gây ra mùa mưa bão nhiều hơn và kéo dài hơn ở Việt Nam, đặc biệt là ở miền Trung và miền Nam. Lượng mưa lớn có thể dẫn đến lũ lụt, sạt lở đất và các thiên tai khác. Ngoài ra, La Niña cũng có thể gây ra rét đậm, rét hại ở miền Bắc.

Biến đổi khí hậu có thể ảnh hưởng đến tần suất và cường độ của La Niña như thế nào?

Trả lời: Mối liên hệ giữa biến đổi khí hậu và La Niña là một lĩnh vực nghiên cứu đang diễn ra. Một số nghiên cứu cho thấy biến đổi khí hậu có thể làm tăng tần suất của các sự kiện La Niña cực đoan, mặc dù chưa có kết luận chắc chắn. Các mô hình khí hậu phức tạp đang được sử dụng để tìm hiểu rõ hơn về mối quan hệ này.

Làm thế nào để chuẩn bị và ứng phó với các tác động của La Niña?

Trả lời: Chuẩn bị và ứng phó với La Niña đòi hỏi sự phối hợp giữa các cơ quan chính phủ, các tổ chức quốc tế và cộng đồng địa phương. Các biện pháp bao gồm: cải thiện hệ thống dự báo và cảnh báo sớm, tăng cường cơ sở hạ tầng chống chịu với thiên tai, quản lý tài nguyên nước hiệu quả, và đa dạng hóa sản xuất nông nghiệp để giảm thiểu rủi ro do hạn hán hoặc lũ lụt.

Một số điều thú vị về La Niña

Tên gọi “La Niña” (Cô bé) trong tiếng Tây Ban Nha, được đặt trái ngược với “El Niño” (Đứa bé trai), dùng để chỉ Chúa Giê-su. Ban đầu, ngư dân Peru sử dụng thuật ngữ “El Niño” để mô tả dòng hải lưu ấm bất thường xuất hiện vào dịp Giáng sinh. Sau đó, “La Niña” được sử dụng để chỉ pha đối lập, lạnh hơn của hiện tượng này.
Không phải tất cả các sự kiện La Niña đều giống nhau. Cường độ và thời gian của La Niña có thể thay đổi đáng kể, dẫn đến các tác động khác nhau trên toàn cầu. Một số sự kiện La Niña mạnh hơn những sự kiện khác, và một số kéo dài hơn những sự kiện khác.
La Niña có thể ảnh hưởng đến mùa gió mùa. La Niña thường làm tăng cường độ gió mùa ở Ấn Độ, dẫn đến lượng mưa lớn hơn bình thường. Điều này có thể có lợi cho nông nghiệp, nhưng cũng có thể gây ra lũ lụt nghiêm trọng.
La Niña có thể làm tăng hoạt động của bão ở Đại Tây Dương. Nước biển lạnh hơn ở phía đông Thái Bình Dương làm thay đổi các kiểu gió, tạo điều kiện thuận lợi cho sự hình thành và phát triển của bão ở Đại Tây Dương.
La Niña có thể ảnh hưởng đến quần thể cá. Sự trồi lên của nước lạnh giàu dinh dưỡng trong thời kỳ La Niña có thể làm tăng năng suất sinh học và ảnh hưởng đến sự phân bố của các loài cá, có tác động đáng kể đến ngành đánh bắt cá.
Dự báo La Niña vẫn còn là một thách thức. Mặc dù các mô hình dự báo đã được cải thiện đáng kể trong những năm gần đây, nhưng việc dự báo chính xác thời gian, cường độ và tác động của La Niña vẫn còn khó khăn.
La Niña có liên quan đến các đợt lạnh giá ở Bắc Mỹ. Trong thời kỳ La Niña, nhiệt độ mùa đông ở Bắc Mỹ, đặc biệt là ở phía bắc và phía đông, có xu hướng lạnh hơn bình thường.
La Niña có thể ảnh hưởng đến giá cả hàng hóa. Tác động của La Niña lên sản xuất nông nghiệp có thể ảnh hưởng đến giá cả của các loại cây trồng như cà phê, ca cao và đường.