Lách (Spleen)

Cấu tạo của lách

Lách được bao bọc bởi một lớp vỏ xơ dai, từ đó các dải xơ ăn sâu vào bên trong, tạo thành một khung đỡ. Mô lách được chia thành hai vùng chính: tủy đỏ và tủy trắng.

• Tủy đỏ: Chiếm phần lớn thể tích lách, chứa nhiều xoang tĩnh mạch và các dải tủy Billroth. Tủy đỏ có chức năng lọc máu, loại bỏ các tế bào hồng cầu già, hư hỏng và các mảnh vỡ tế bào khác. Nó cũng đóng vai trò như một kho dự trữ máu và tiểu cầu. Quá trình lọc máu diễn ra khi máu chảy qua các xoang tĩnh mạch và tiếp xúc với các đại thực bào nằm trong dải Billroth.
• Tủy trắng: Phân bố rải rác trong tủy đỏ, bao gồm các mô bạch huyết, giàu tế bào lympho B và T. Tủy trắng đóng vai trò quan trọng trong đáp ứng miễn dịch, sản xuất kháng thể và loại bỏ các tác nhân gây bệnh xâm nhập vào máu. Các tế bào lympho trong tủy trắng nhận diện và tiêu diệt các kháng nguyên, góp phần bảo vệ cơ thể khỏi nhiễm trùng.

Chức năng của lách

Lách thực hiện nhiều chức năng quan trọng trong cơ thể, bao gồm:

• Lọc máu: Loại bỏ các tế bào hồng cầu già, hư hỏng, tiểu cầu bất thường và các mảnh vỡ tế bào khác khỏi dòng máu. Hemoglobin từ các tế bào hồng cầu bị phá hủy được chuyển hóa thành bilirubin, sau đó được vận chuyển đến gan để xử lý và bài tiết. Quá trình này giúp duy trì thành phần máu khỏe mạnh và ngăn ngừa sự tích tụ các chất thải trong cơ thể.
• Miễn dịch: Sản xuất kháng thể để chống lại nhiễm trùng. Lách chứa các tế bào lympho B và T, đóng vai trò quan trọng trong phản ứng miễn dịch của cơ thể. Nó giúp nhận diện và tiêu diệt các vi khuẩn, virus và các tác nhân gây bệnh khác xâm nhập vào máu. Lách cũng sản xuất opsonin, các protein giúp tăng cường khả năng thực bào của các tế bào miễn dịch.
• Dự trữ máu: Lách có thể dự trữ một lượng máu đáng kể, có thể được giải phóng vào hệ tuần hoàn khi cần thiết, ví dụ như trong trường hợp mất máu do chấn thương hoặc phẫu thuật. Khả năng này giúp duy trì thể tích máu và ổn định huyết áp.
• Tạo máu: Trong thời kỳ bào thai, lách tham gia vào quá trình tạo máu. Ở người trưởng thành, chức năng này thường không còn, nhưng trong một số trường hợp bệnh lý, lách có thể tiếp tục sản xuất tế bào máu. Điều này thường xảy ra khi tủy xương bị tổn thương hoặc không hoạt động bình thường.

Các bệnh lý liên quan đến lách

Một số bệnh lý liên quan đến lách bao gồm:

• Lách to (Splenomegaly): Lách to có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm nhiễm trùng, bệnh gan, bệnh lý về máu, ung thư và các bệnh tự miễn. Lách to có thể gây đau hoặc khó chịu ở vùng bụng trên bên trái.
• Vỡ lách (Splenic Rupture): Thường xảy ra do chấn thương vùng bụng, có thể gây chảy máu trong ổ bụng nghiêm trọng, đe dọa tính mạng. Vỡ lách cần được cấp cứu ngoại khoa ngay lập tức.
• Nhồi máu lách (Splenic Infarction): Xảy ra khi mạch máu cung cấp máu cho lách bị tắc nghẽn, thường do cục máu đông. Nhồi máu lách có thể gây đau và tổn thương mô lách.
• Thiếu máu tán huyết (Hemolytic Anemia): Một số loại thiếu máu tán huyết có thể gây ra lách to và tăng cường hoạt động phá hủy hồng cầu của lách. Điều này dẫn đến giảm số lượng hồng cầu trong máu và gây ra các triệu chứng như mệt mỏi, khó thở và da xanh xao.

Sống không có lách

Mặc dù lách đóng vai trò quan trọng, con người vẫn có thể sống mà không có nó. Tuy nhiên, những người đã cắt lách (splenectomy) có nguy cơ nhiễm trùng cao hơn, đặc biệt là nhiễm trùng do vi khuẩn có vỏ polysaccharide như Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae và Neisseria meningitidis. Vì vậy, việc tiêm phòng ngừa các loại vi khuẩn này là rất quan trọng đối với những người không có lách. Họ cũng cần được theo dõi chặt chẽ về sức khỏe và được hướng dẫn cách phòng ngừa nhiễm trùng.

Kết luận: Bài viết này cung cấp thông tin tổng quan về lách. Để biết thêm chi tiết, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc các nguồn thông tin y tế đáng tin cậy.

Chẩn đoán các vấn đề về lách

Các bác sĩ có thể sử dụng một số phương pháp để chẩn đoán các vấn đề về lách, bao gồm:

• Khám sức khỏe: Bác sĩ có thể sờ thấy lách to khi khám bụng, đặc biệt nếu lách to đáng kể. Tuy nhiên, không phải lúc nào lách to cũng có thể sờ thấy được.
• Xét nghiệm máu: Công thức máu toàn phần (CBC) có thể giúp phát hiện bất thường về số lượng tế bào máu, ví dụ như giảm số lượng hồng cầu, bạch cầu hoặc tiểu cầu. Xét nghiệm máu cũng có thể giúp đánh giá chức năng gan và thận.
• Chụp cắt lớp vi tính (CT scan): Cung cấp hình ảnh chi tiết về lách và các cơ quan xung quanh, giúp đánh giá kích thước, hình dạng và cấu trúc của lách. CT scan cũng có thể phát hiện các tổn thương như khối u, áp xe hoặc xuất huyết.
• Siêu âm: Sử dụng sóng âm để tạo ra hình ảnh của lách. Siêu âm là phương pháp không xâm lấn và có thể được sử dụng để đánh giá kích thước và cấu trúc của lách, cũng như phát hiện các bất thường như lách to hoặc khối u.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI): Cung cấp hình ảnh chi tiết hơn CT scan, giúp phát hiện các bất thường nhỏ. MRI đặc biệt hữu ích trong việc đánh giá các bất thường về mạch máu và mô mềm của lách.

Điều trị các vấn đề về lách

Phương pháp điều trị các vấn đề về lách phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh. Một số lựa chọn điều trị bao gồm:

• Điều trị nguyên nhân gốc rễ: Ví dụ, nếu lách to do nhiễm trùng, việc điều trị nhiễm trùng có thể giúp lách trở lại kích thước bình thường. Nếu lách to do bệnh lý về máu, việc điều trị bệnh lý đó có thể giúp cải thiện tình trạng lách to.
• Thuốc: Một số loại thuốc có thể giúp kiểm soát các triệu chứng của bệnh lý về lách. Ví dụ, thuốc giảm đau có thể được sử dụng để giảm đau do lách to, và thuốc kháng sinh được sử dụng để điều trị nhiễm trùng lách.
• Phẫu thuật cắt lách (Splenectomy): Trong một số trường hợp, chẳng hạn như vỡ lách hoặc lách to gây ra các biến chứng nghiêm trọng, phẫu thuật cắt lách có thể là cần thiết. Phẫu thuật có thể được thực hiện bằng phương pháp mổ mở hoặc mổ nội soi.

Lách và hệ miễn dịch

Lách đóng vai trò quan trọng trong hệ thống miễn dịch bằng cách:

• Lọc máu: Loại bỏ vi khuẩn, virus và các tác nhân gây bệnh khác khỏi dòng máu, ngăn chặn chúng lây lan sang các bộ phận khác của cơ thể.
• Sản xuất kháng thể: Lympho B trong tủy trắng sản xuất kháng thể để chống lại nhiễm trùng. Kháng thể là các protein đặc hiệu giúp nhận diện và tiêu diệt các kháng nguyên.
• Kích hoạt tế bào lympho T: Tủy trắng cũng chứa các tế bào lympho T, được kích hoạt để tiêu diệt các tế bào nhiễm bệnh và điều hòa đáp ứng miễn dịch.

Sự tương tác của lách với các cơ quan khác

Lách tương tác chặt chẽ với các cơ quan khác trong cơ thể, đặc biệt là gan và tủy xương. Ví dụ:

• Lách phá hủy hồng cầu già và chuyển hóa hemoglobin thành bilirubin, sau đó được vận chuyển đến gan để bài tiết. Gan xử lý bilirubin và bài tiết nó qua mật.
• Tủy xương sản xuất các tế bào máu, sau đó được vận chuyển đến lách để thực hiện các chức năng của nó. Lách lọc máu và loại bỏ các tế bào máu già hoặc hư hỏng, đồng thời tham gia vào đáp ứng miễn dịch.

• Hoffman, R., Benz, E. J., Jr., Silberstein, L. E., Heslop, H., Anastasi, J., & Weitz, J. (2018). Hematology: Basic principles and practice (7th ed.). Elsevier.
• Kumar, V., Abbas, A. K., & Aster, J. C. (2021). Robbins and Cotran pathologic basis of disease (10th ed.). Elsevier Saunders.

Câu hỏi và Giải đáp

Tại sao những người đã cắt lách có nguy cơ nhiễm trùng cao hơn, đặc biệt là nhiễm trùng do vi khuẩn có vỏ polysaccharide?

Trả lời: Lách đóng vai trò quan trọng trong việc loại bỏ vi khuẩn khỏi dòng máu, đặc biệt là vi khuẩn có vỏ polysaccharide. Những vi khuẩn này khó bị thực bào bởi các tế bào miễn dịch nếu không được opsonin hóa (bao phủ bởi kháng thể). Lách là nơi sản xuất opsonin quan trọng, ví dụ như tu complement và kháng thể IgM, đặc biệt hiệu quả chống lại vi khuẩn có vỏ polysaccharide. Khi không có lách, khả năng opsonin hóa và loại bỏ các loại vi khuẩn này giảm đi đáng kể, dẫn đến tăng nguy cơ nhiễm trùng.

Ngoài chấn thương, còn những nguyên nhân nào khác có thể gây vỡ lách?

Trả lời: Mặc dù chấn thương là nguyên nhân phổ biến nhất gây vỡ lách, một số bệnh lý cũng có thể làm tăng nguy cơ này. Ví dụ như: lách to (splenomegaly) do các bệnh nhiễm trùng như mononucleosis, bệnh lý về máu như leukemia, lymphoma, hoặc bệnh lý về gan như xơ gan. Việc lách to làm cho lớp vỏ xơ mỏng hơn và dễ bị vỡ hơn. Ngoài ra, một số bệnh lý ít gặp hơn như u lách, nhồi máu lách, hoặc nhiễm trùng lách cũng có thể gây vỡ lách.

Lách có vai trò gì trong việc tái chế sắt?

Trả lời: Khi lách phá hủy hồng cầu già, hemoglobin được giải phóng. Hemoglobin được phân hủy thành heme và globin. Heme tiếp tục được phân hủy thành bilirubin và sắt (Fe). Sắt này sau đó được vận chuyển đến tủy xương để tái sử dụng trong quá trình tạo hồng cầu mới. Do đó, lách đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì cân bằng sắt trong cơ thể.

Triệu chứng điển hình của vỡ lách là gì?

Trả lời: Triệu chứng điển hình nhất của vỡ lách là đau dữ dội ở vùng bụng phía trên bên trái, có thể lan lên vai trái. Ngoài ra, có thể xuất hiện các triệu chứng khác như chóng mặt, ngất xỉu, da xanh xao, nhịp tim nhanh, hạ huyết áp do mất máu nội. Trong trường hợp vỡ lách chậm, các triệu chứng có thể mơ hồ hơn và xuất hiện muộn hơn.

Tế bào lympho B và T trong lách có chức năng gì khác nhau?

Trả lời: Cả tế bào lympho B và T đều đóng vai trò quan trọng trong phản ứng miễn dịch, nhưng chúng có chức năng khác nhau. Tế bào lympho B chịu trách nhiệm sản xuất kháng thể, các protein đặc hiệu nhận diện và vô hiệu hóa các kháng nguyên (ví dụ như vi khuẩn, virus). Tế bào lympho T, đặc biệt là tế bào T cytotoxic, có khả năng nhận diện và tiêu diệt trực tiếp các tế bào nhiễm bệnh hoặc tế bào ung thư. Sự phối hợp hoạt động giữa tế bào lympho B và T giúp cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh một cách hiệu quả.