Liệu pháp beta (Beta Therapy)

Liệu pháp beta, hay chính xác hơn là liệu pháp phóng xạ beta, là một dạng xạ trị nội bộ (brachytherapy) sử dụng các đồng vị phóng xạ phát ra hạt beta để tiêu diệt các tế bào ung thư hoặc các mô bệnh khác. Không giống như xạ trị ngoài, nơi nguồn bức xạ nằm bên ngoài cơ thể, liệu pháp beta đặt nguồn phóng xạ trực tiếp vào hoặc gần khối u. Điều này cho phép bức xạ tập trung vào khu vực cần điều trị, giảm thiểu tổn thương cho các mô khỏe mạnh xung quanh.

Nguyên lý hoạt động

Các đồng vị phóng xạ được sử dụng trong liệu pháp beta trải qua quá trình phân rã beta, phát ra các hạt beta (electron năng lượng cao hoặc positron). Các hạt beta này có khả năng xâm nhập hạn chế trong mô, thường là vài milimét. Khoảng cách này phụ thuộc vào năng lượng của hạt beta phát ra từ nguồn phóng xạ. Khi các hạt beta tương tác với các tế bào, chúng gây ra ion hóa, làm tổn thương DNA và cuối cùng dẫn đến chết tế bào. Cụ thể hơn, các hạt beta tương tác với các electron của nguyên tử trong mô, truyền năng lượng của chúng và gây ra ion hóa. Quá trình ion hóa này có thể trực tiếp làm hỏng DNA hoặc tạo ra các gốc tự do gây hại cho tế bào. Khả năng xâm nhập hạn chế này giúp liệu pháp beta đặc biệt hữu ích trong điều trị các khối u nông hoặc các khu vực cần kiểm soát chính xác liều lượng bức xạ.

Các đồng vị phóng xạ thường dùng

Một số đồng vị phóng xạ thường được sử dụng trong liệu pháp beta bao gồm:

Strontium-90 ($^{90}Sr$): Được sử dụng trong điều trị các bệnh lý về mắt như pterygium và các khối u bề mặt khác. $^{90}Sr$ phân rã thành $^{90}Y$, cũng là một chất phát beta.
Yttrium-90 ($^{90}Y$): Được sử dụng trong xạ trị nội mạch (radioembolization) để điều trị ung thư gan. $^{90}Y$ là một chất phát beta năng lượng cao.
Ruthenium-106 ($^{106}Ru$): Được sử dụng trong điều trị ung thư mắt, đặc biệt là khối u ác tính ở màng bồ đào.
Phosphorus-32 ($^{32}P$): Được sử dụng để điều trị một số bệnh lý về máu và tủy xương. $^{32}P$ cũng được sử dụng trong nghiên cứu sinh học phân tử.
Samarium-153 ($^{153}Sm$): Được sử dụng để giảm đau trong di căn xương. $^{153}Sm$ phát ra cả bức xạ beta và gamma.

Các ứng dụng lâm sàng

Liệu pháp beta được sử dụng trong điều trị nhiều loại ung thư và các bệnh lý khác, bao gồm:

Ung thư da: Điều trị các khối u da không melanoma, chẳng hạn như ung thư tế bào đáy và ung thư tế bào vảy.
Ung thư mắt: Điều trị khối u ác tính ở màng bồ đào và các bệnh lý khác như u hắc tố màng bồ đào.
Ung thư vú: Điều trị ung thư vú tái phát tại chỗ sau phẫu thuật, thường được sử dụng sau phẫu thuật bảo tồn vú.
Ung thư tuyến tiền liệt: Một số nghiên cứu đang xem xét việc sử dụng liệu pháp beta trong điều trị ung thư tuyến tiền liệt.
Bệnh khớp: Điều trị viêm khớp dạng thấp bằng synovectomy phóng xạ, sử dụng các đồng vị phóng xạ như $^{90}Y$.
Pterygium: Điều trị pterygium ở mắt, một tình trạng tăng sinh mô kết mạc.
Restenosis: Ngăn ngừa tái hẹp mạch máu sau đặt stent, bằng cách sử dụng stent phủ đồng vị phóng xạ beta.

Ưu điểm của liệu pháp beta

Độ chính xác cao: Nhắm mục tiêu chính xác vào khối u, giảm thiểu tổn thương cho các mô khỏe mạnh xung quanh, hạn chế tác dụng phụ.
Xâm lấn tối thiểu: Nhiều thủ thuật liệu pháp beta có thể được thực hiện ngoại trú, giúp giảm thời gian nằm viện và tăng sự thoải mái cho bệnh nhân.
Thời gian điều trị ngắn: So với xạ trị ngoài, liệu pháp beta thường yêu cầu ít buổi điều trị hơn, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí.

Nhược điểm của liệu pháp beta

Khả năng xâm nhập hạn chế: Không phù hợp với các khối u lớn hoặc nằm sâu. Bức xạ beta chỉ có thể di chuyển một khoảng cách ngắn trong mô, do đó không hiệu quả đối với các khối u lớn.
Nguy cơ phơi nhiễm bức xạ: Mặc dù thấp, vẫn có nguy cơ phơi nhiễm bức xạ cho bệnh nhân và nhân viên y tế. Việc tiếp xúc với bức xạ, dù ở mức độ thấp, vẫn có thể gây ra một số rủi ro về sức khỏe.
Không phải tất cả các loại ung thư đều đáp ứng với liệu pháp beta: Hiệu quả của liệu pháp beta phụ thuộc vào loại ung thư và vị trí của khối u.

Kết luận

Liệu pháp beta là một phương pháp điều trị hiệu quả cho nhiều loại ung thư và các bệnh lý khác. Tính chính xác cao và khả năng xâm lấn tối thiểu của nó làm cho nó trở thành một lựa chọn hấp dẫn cho nhiều bệnh nhân. Tuy nhiên, việc lựa chọn phương pháp điều trị thích hợp phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm loại và giai đoạn của bệnh, sức khỏe tổng quát của bệnh nhân và các yếu tố cá nhân khác. Bệnh nhân nên thảo luận kỹ lưỡng với bác sĩ để xác định xem liệu pháp beta có phải là lựa chọn phù hợp hay không.

Các tác dụng phụ tiềm ẩn

Như bất kỳ phương pháp điều trị ung thư nào, liệu pháp beta cũng có thể gây ra một số tác dụng phụ. Mức độ nghiêm trọng của các tác dụng phụ này thay đổi tùy thuộc vào loại đồng vị phóng xạ được sử dụng, liều lượng bức xạ và vị trí điều trị. Một số tác dụng phụ thường gặp bao gồm:

Đau, sưng hoặc đỏ tại vị trí điều trị: Đây là những phản ứng cục bộ tạm thời và thường giảm dần sau vài ngày hoặc vài tuần.
Mệt mỏi: Cảm giác mệt mỏi và kiệt sức là phổ biến trong quá trình điều trị ung thư.
Buồn nôn và nôn: Những triệu chứng này có thể được kiểm soát bằng thuốc chống nôn.
Rụng tóc: Rụng tóc thường chỉ xảy ra ở khu vực được điều trị và thường là tạm thời.
Biến chứng hiếm gặp: Trong một số trường hợp hiếm hoi, liệu pháp beta có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng hơn như nhiễm trùng, chảy máu hoặc tổn thương các mô khỏe mạnh xung quanh.

Quy trình điều trị

Quy trình điều trị liệu pháp beta thay đổi tùy thuộc vào loại ung thư và vị trí điều trị. Thông thường, quy trình bao gồm các bước sau:

Lập kế hoạch điều trị: Bác sĩ sẽ sử dụng các kỹ thuật hình ảnh như CT hoặc MRI để xác định chính xác vị trí và kích thước của khối u.
Đặt nguồn phóng xạ: Nguồn phóng xạ sẽ được đặt trực tiếp vào khối u hoặc gần đó thông qua các kỹ thuật khác nhau như cấy ghép, tiêm hoặc đặt ống thông.
Theo dõi: Bệnh nhân sẽ được theo dõi chặt chẽ trong quá trình điều trị để đảm bảo nguồn phóng xạ được đặt đúng vị trí và liều lượng bức xạ được kiểm soát chính xác.
Loại bỏ nguồn phóng xạ (nếu cần): Đối với một số loại liệu pháp beta, nguồn phóng xạ sẽ được loại bỏ sau một thời gian nhất định.

Liệu pháp beta so với các phương pháp điều trị ung thư khác

Liệu pháp beta có một số ưu điểm so với các phương pháp điều trị ung thư khác như phẫu thuật hoặc xạ trị ngoài:

Ít xâm lấn hơn phẫu thuật: Giảm thiểu đau đớn và thời gian hồi phục.
Tập trung bức xạ chính xác hơn xạ trị ngoài: Giảm thiểu tổn thương cho các mô khỏe mạnh xung quanh.
Có thể được sử dụng kết hợp với các phương pháp điều trị khác: Để tăng hiệu quả điều trị.

Tương lai của liệu pháp beta

Nghiên cứu đang được tiến hành để phát triển các nguồn phóng xạ và kỹ thuật phân phối mới nhằm cải thiện hiệu quả và độ chính xác của liệu pháp beta. Các lĩnh vực nghiên cứu đầy hứa hẹn bao gồm:

Liệu pháp beta nhắm mục tiêu: Sử dụng các phân tử mang phóng xạ để đưa bức xạ trực tiếp đến các tế bào ung thư.
Liệu pháp beta kết hợp với liệu pháp miễn dịch: Tăng cường hệ thống miễn dịch để tiêu diệt các tế bào ung thư hiệu quả hơn.