Liệu pháp kháng thể (Antibody therapy)

Cơ chế hoạt động

Liệu pháp kháng thể hoạt động thông qua một số cơ chế khác nhau:

• Trung hòa trực tiếp: Kháng thể có thể liên kết trực tiếp với kháng nguyên trên bề mặt tế bào, ngăn chặn chúng tương tác với các thụ thể hoặc phân tử khác, do đó ức chế hoạt động của tế bào đích. Ví dụ, kháng thể có thể ngăn chặn các yếu tố tăng trưởng liên kết với thụ thể của chúng trên tế bào ung thư, làm chậm sự phát triển của khối u.
• Độc tính tế bào phụ thuộc kháng thể (Antibody-Dependent Cell-mediated Cytotoxicity – ADCC): Kháng thể liên kết với tế bào đích, sau đó phần Fc của kháng thể được nhận diện bởi các tế bào miễn dịch như tế bào NK (Natural Killer cells), kích hoạt chúng giải phóng các enzyme gây chết tế bào.
• Độc tính tế bào phụ thuộc bổ thể (Complement-Dependent Cytotoxicity – CDC): Kháng thể liên kết với tế bào đích, kích hoạt hệ thống bổ thể, một nhóm protein trong huyết thanh, dẫn đến sự hình thành các lỗ trên màng tế bào đích và gây ra sự chết tế bào.
• Ức chế điểm kiểm soát miễn dịch (Immune Checkpoint Inhibition): Một số loại liệu pháp kháng thể nhắm vào các điểm kiểm soát miễn dịch như PD-1 hoặc CTLA-4, là những protein ức chế hoạt động của tế bào T. Bằng cách ức chế các protein này, liệu pháp kháng thể có thể kích hoạt hệ thống miễn dịch tấn công tế bào ung thư hiệu quả hơn.
• Vận chuyển thuốc: Kháng thể có thể được sử dụng như một phương tiện vận chuyển thuốc, đưa các thuốc hóa trị hoặc chất phóng xạ trực tiếp đến tế bào ung thư, giảm thiểu tác dụng phụ lên các tế bào khỏe mạnh. Điều này tăng cường hiệu quả điều trị và giảm thiểu tác dụng phụ toàn thân.

Các loại kháng thể được sử dụng

• Kháng thể đơn dòng (mAbs): Được sản xuất trong phòng thí nghiệm, có cấu trúc đồng nhất và chỉ nhắm mục tiêu một kháng nguyên cụ thể. Tên của chúng thường kết thúc bằng “-mab” (ví dụ: trastuzumab). Các mAbs có thể là chuột ($m$), chimeric ($c$), humanized ($h$) hoặc human ($u$), phản ánh nguồn gốc của chúng và mức độ biến đổi gen. Ví dụ: “-ximab” biểu thị kháng thể chimeric, “-zumab” biểu thị kháng thể humanized. Sự khác biệt này ảnh hưởng đến khả năng gây miễn dịch của kháng thể trong cơ thể người.
• Kháng thể đa dòng (pAbs): Là hỗn hợp các kháng thể khác nhau, được sản xuất từ nhiều dòng tế bào B khác nhau, nhắm vào nhiều kháng nguyên khác nhau trên cùng một mục tiêu. Mặc dù ít đặc hiệu hơn mAbs, pAbs có thể mang lại lợi ích trong một số trường hợp bằng cách tấn công mục tiêu từ nhiều góc độ.

Ứng dụng

Liệu pháp kháng thể được sử dụng để điều trị nhiều loại bệnh, bao gồm:

• Ung thư: (ví dụ: ung thư vú, ung thư hạch, ung thư phổi). Liệu pháp kháng thể có thể được sử dụng đơn độc hoặc kết hợp với các phương pháp điều trị ung thư khác như hóa trị và xạ trị.
• Bệnh tự miễn: (ví dụ: viêm khớp dạng thấp, bệnh Crohn, bệnh vẩy nến). Kháng thể có thể nhắm mục tiêu và trung hòa các phân tử gây viêm hoặc ức chế các tế bào miễn dịch liên quan đến bệnh tự miễn.
• Bệnh truyền nhiễm: (ví dụ: COVID-19). Kháng thể có thể trung hòa virus hoặc vi khuẩn, ngăn chặn chúng xâm nhập vào tế bào hoặc loại bỏ chúng khỏi cơ thể.
• Bệnh ghép chống chủ (GvHD): Kháng thể có thể ức chế các tế bào miễn dịch của người hiến tặng tấn công các mô của người nhận ghép.

Ưu điểm

• Tính đặc hiệu cao, giảm thiểu tác dụng phụ lên các tế bào khỏe mạnh: So với hóa trị, liệu pháp kháng thể thường có ít tác dụng phụ hơn vì chúng nhắm mục tiêu cụ thể vào các tế bào bệnh.
• Hiệu quả trong điều trị nhiều loại bệnh: Liệu pháp kháng thể đã được chứng minh là hiệu quả trong điều trị nhiều loại bệnh, bao gồm ung thư, bệnh tự miễn và bệnh truyền nhiễm.

Nhược điểm

• Chi phí cao: Liệu pháp kháng thể thường đắt hơn so với các phương pháp điều trị khác.
• Có thể gây ra một số tác dụng phụ, như phản ứng dị ứng: Mặc dù thường nhẹ, nhưng một số bệnh nhân có thể gặp các tác dụng phụ nghiêm trọng hơn.

Liệu pháp kháng thể là một phương pháp điều trị đầy hứa hẹn với nhiều ứng dụng trong y học. Sự phát triển liên tục của các kháng thể mới và các chiến lược điều trị kết hợp đang mở ra những triển vọng mới cho việc điều trị nhiều bệnh lý khác nhau.

Các tác dụng phụ tiềm ẩn

Mặc dù liệu pháp kháng thể thường được dung nạp tốt, nhưng nó vẫn có thể gây ra một số tác dụng phụ, bao gồm:

• Phản ứng liên quan đến truyền dịch: Những phản ứng này có thể xảy ra trong hoặc ngay sau khi truyền dịch, bao gồm sốt, ớn lạnh, buồn nôn, khó thở, nổi mẩn và ngứa. Các phản ứng này thường nhẹ và có thể được kiểm soát bằng thuốc.
• Độc tính tim mạch: Một số kháng thể có thể gây ra các vấn đề về tim, chẳng hạn như suy tim hoặc rối loạn nhịp tim. Việc theo dõi chức năng tim là cần thiết trong quá trình điều trị.
• Độc tính phổi: Một số kháng thể có thể gây viêm phổi hoặc các vấn đề về hô hấp khác. Bệnh nhân nên báo cáo bất kỳ triệu chứng hô hấp nào cho bác sĩ.
• Rối loạn huyết học: Một số kháng thể có thể gây giảm số lượng bạch cầu, tiểu cầu hoặc hồng cầu. Xét nghiệm máu thường xuyên được thực hiện để theo dõi các chỉ số này.
• Rối loạn hệ thống miễn dịch: Trong một số trường hợp hiếm hoi, liệu pháp kháng thể có thể gây ra các bệnh tự miễn hoặc làm suy yếu hệ thống miễn dịch. Điều này có thể làm tăng nguy cơ nhiễm trùng.
• Phản ứng quá mẫn: Phản ứng dị ứng nghiêm trọng, mặc dù hiếm gặp, có thể xảy ra. Bệnh nhân nên được theo dõi cẩn thận trong quá trình truyền dịch.

Các tiến bộ gần đây và hướng nghiên cứu trong tương lai

Lĩnh vực liệu pháp kháng thể đang liên tục phát triển, với nhiều nghiên cứu tập trung vào:

• Kháng thể bispecific: Đây là những kháng thể được thiết kế để liên kết đồng thời với hai kháng nguyên khác nhau, cho phép nhắm mục tiêu chính xác hơn và hiệu quả hơn. Ví dụ, một kháng thể bispecific có thể liên kết với một kháng nguyên trên tế bào ung thư và một kháng nguyên trên tế bào T, đưa tế bào T đến gần tế bào ung thư để tiêu diệt.
• Kháng thể liên hợp thuốc (Antibody-Drug Conjugates – ADCs): Đây là những kháng thể được liên kết với các thuốc hóa trị hoặc chất phóng xạ, cho phép vận chuyển thuốc trực tiếp đến tế bào ung thư, tăng cường hiệu quả điều trị và giảm tác dụng phụ toàn thân.
• Liệu pháp tế bào CAR-T: Đây là một loại liệu pháp miễn dịch sử dụng các tế bào T được biến đổi gen để biểu hiện một thụ thể kháng nguyên chimeric (CAR), cho phép chúng nhận diện và tiêu diệt các tế bào ung thư. Liệu pháp CAR-T đã cho thấy kết quả đầy hứa hẹn trong điều trị một số loại ung thư máu.
• Kháng thể đa đặc hiệu: Những kháng thể này có thể liên kết với nhiều hơn hai kháng nguyên, cung cấp khả năng nhắm mục tiêu và điều chỉnh hệ thống miễn dịch phức tạp hơn, mở ra những hướng điều trị mới.

Kết hợp liệu pháp kháng thể với các phương pháp điều trị khác

Liệu pháp kháng thể thường được sử dụng kết hợp với các phương pháp điều trị khác, chẳng hạn như hóa trị, xạ trị hoặc các liệu pháp miễn dịch khác, để tăng cường hiệu quả điều trị. Việc kết hợp này có thể giúp khắc phục tình trạng kháng thuốc và cải thiện kết quả điều trị cho bệnh nhân.