Phân tích chi phí – hữu dụng (Cost-Utility Analysis)

Định nghĩa

CUA so sánh chi phí của các can thiệp khác nhau với kết quả đạt được, được đo bằng các đơn vị phản ánh cả số lượng và chất lượng của cuộc sống. Nó cho phép so sánh các can thiệp có kết quả khác nhau về mặt sức khỏe, ví dụ như một can thiệp kéo dài tuổi thọ và một can thiệp cải thiện chất lượng cuộc sống. Điểm mạnh của CUA nằm ở khả năng so sánh các can thiệp với các kết quả khác nhau, điều mà CEA không thể thực hiện được vì CEA chỉ so sánh các can thiệp có cùng một kết quả đo lường (ví dụ: số ca tử vong được ngăn ngừa). Điều này làm cho CUA trở thành một công cụ hữu ích trong việc ra quyết định về phân bổ nguồn lực y tế.

QALY và DALY

• QALY (Quality-Adjusted Life Year – Năm sống điều chỉnh theo chất lượng): Là thước đo kết quả sức khỏe, kết hợp cả số lượng và chất lượng cuộc sống. Một QALY tương đương với một năm sống với sức khỏe hoàn hảo. Các trạng thái sức khỏe kém hơn được gán trọng số hữu dụng từ 0 (tử vong) đến 1 (sức khỏe hoàn hảo). Ví dụ, sống 2 năm với sức khỏe ở mức hữu dụng 0.5 tương đương với 1 QALY (2 x 0.5 = 1). Việc xác định trọng số hữu dụng thường dựa trên các phương pháp khảo sát ý kiến chuyên gia hoặc cộng đồng.
• DALY (Disability-Adjusted Life Year – Năm sống điều chỉnh theo tàn tật): Là thước đo gánh nặng bệnh tật, thể hiện thời gian sống khỏe mạnh bị mất đi do bệnh tật, khuyết tật và tử vong sớm. Mục tiêu là giảm thiểu DALY. DALY được tính bằng tổng số năm sống mất đi do tử vong sớm (YLL – Years of Life Lost) và số năm sống với tàn tật (YLD – Years Lived with Disability).

Công thức

Tỷ số chi phí-hữu dụng (ICUR) được tính như sau:

$ICUR = \frac{\Delta C}{\Delta E}$

Trong đó:

• $ \Delta C $ là chênh lệch chi phí giữa hai can thiệp.
• $ \Delta E $ là chênh lệch hiệu quả (đo bằng QALY hoặc DALY) giữa hai can thiệp.

ICUR thể hiện chi phí cần thiết để đạt được một đơn vị hữu dụng (một QALY hoặc một DALY) bổ sung. Giá trị ICUR càng thấp thì can thiệp càng hiệu quả về mặt chi phí.

Ưu điểm của CUA

• So sánh toàn diện: Cho phép so sánh các can thiệp có kết quả khác nhau về mặt sức khỏe, cả về số lượng và chất lượng cuộc sống.
• Thước đo chung: Cung cấp một thước đo chung (QALY hoặc DALY) để so sánh hiệu quả chi phí của các can thiệp khác nhau, ngay cả khi chúng tác động đến các khía cạnh sức khỏe khác nhau.
• Hỗ trợ ra quyết định: Hữu ích cho việc ra quyết định phân bổ nguồn lực y tế một cách hiệu quả và công bằng.

Nhược điểm của CUA

• Khó khăn trong việc xác định trọng số hữu dụng: Việc xác định trọng số hữu dụng cho các trạng thái sức khỏe khác nhau có thể phức tạp, tốn kém và phụ thuộc vào phương pháp được sử dụng. Các phương pháp khác nhau có thể dẫn đến các trọng số khác nhau.
• Biến thiên giữa các nhóm dân cư: Trọng số hữu dụng có thể khác nhau giữa các nhóm dân cư và nền văn hóa khác nhau, làm cho việc so sánh và khái quát hóa kết quả trở nên khó khăn. Sở thích và giá trị của các nhóm dân số khác nhau có thể ảnh hưởng đến cách họ đánh giá chất lượng cuộc sống.
• Khả năng tồn tại sự thiên vị: Có thể tồn tại sự thiên vị trong việc xác định trọng số hữu dụng, đặc biệt là khi dựa trên ý kiến chuyên gia hoặc một nhóm dân cư cụ thể. Điều này có thể ảnh hưởng đến tính khách quan của phân tích.

Ví dụ

Giả sử có hai phương pháp điều trị bệnh tim. Phương pháp A có chi phí $10,000 và mang lại 2 QALY, trong khi phương pháp B có chi phí $20,000 và mang lại 5 QALY.

ICUR cho phương pháp B so với phương pháp A là:

$ICUR = \frac{20,000 – 10,000}{5 – 2} = \frac{10,000}{3} \approx 3,333$

Điều này có nghĩa là chi phí tăng thêm $3,333 cho mỗi QALY đạt được khi sử dụng phương pháp B so với phương pháp A. Dựa vào giá trị ICUR này và ngưỡng sẵn sàng chi trả cho mỗi QALY, người ta có thể quyết định phương pháp nào hiệu quả hơn về mặt chi phí.

Kết luận

CUA là một công cụ quan trọng trong việc đánh giá kinh tế các can thiệp y tế. Nó cung cấp một khuôn khổ để so sánh hiệu quả chi phí của các can thiệp khác nhau và hỗ trợ việc ra quyết định phân bổ nguồn lực y tế một cách hiệu quả. Tuy nhiên, việc áp dụng CUA cần phải được thực hiện cẩn thận, cân nhắc các hạn chế và những thách thức liên quan đến việc xác định trọng số hữu dụng.

Ứng dụng của CUA

CUA được ứng dụng rộng rãi trong việc đánh giá và so sánh hiệu quả chi phí của các can thiệp y tế, bao gồm:

• So sánh các phương pháp điều trị khác nhau cho cùng một bệnh.
• Đánh giá các chương trình phòng ngừa.
• Ước lượng giá trị của các công nghệ y tế mới.
• Hỗ trợ ra quyết định phân bổ nguồn lực y tế.

Các vấn đề cần lưu ý khi sử dụng CUA

• Lựa chọn quan điểm: Quan điểm của phân tích (ví dụ: quan điểm của xã hội, quan điểm của người bệnh) sẽ ảnh hưởng đến việc lựa chọn chi phí và kết quả cần được đưa vào phân tích.
• Chiết khấu: Chi phí và kết quả phát \sinh trong tương lai cần được chiết khấu về giá trị hiện tại để phản ánh đúng giá trị của chúng.
• Phân tích độ nhạy: Cần thực hiện phân tích độ nhạy để đánh giá ảnh hưởng của sự không chắc chắn trong các tham số đầu vào (ví dụ: trọng số hữu dụng, chi phí) đến kết quả của phân tích.
• Tính minh bạch: Quy trình thực hiện CUA cần phải minh bạch và có thể tái lập để đảm bảo tính khách quan và tin cậy của kết quả.
• Vấn đề đạo đức: Việc sử dụng QALY đôi khi gây tranh cãi về mặt đạo đức, đặc biệt là khi so sánh các can thiệp ảnh hưởng đến các nhóm dân số khác nhau.

So sánh CUA với các phương pháp phân tích kinh tế khác

• Gold, M. R., Sie\gel, J. E., Russell, L. B., & Weinstein, M. C. (1996). Cost-effectiveness in health and medicine. Oxford University Press.
• Drummond, M. F., Sculpher, M. J., Claxton, K., Stoddart, G. L., & Torrance, G. W. (2015). Methods for the economic evaluation of health care programmes. Oxford University Press.
• Boardman, A. E., Greenberg, D. H., Vining, A. R., & Weimer, D. L. (2017). Cost-benefit analysis: concepts and practice. Cambrid\ge University Press.

Câu hỏi và Giải đáp

Làm thế nào để xác định trọng số hữu dụng cho các trạng thái sức khỏe khác nhau trong CUA?

Trả lời: Có nhiều phương pháp để xác định trọng số hữu dụng, bao gồm:

• Phương pháp đánh giá theo thời gian (Time Trade-Off – TTO): Yêu cầu người được hỏi lựa chọn giữa sống một khoảng thời gian nhất định với sức khỏe hoàn hảo và sống một khoảng thời gian dài hơn với tình trạng sức khỏe kém hơn.
• Phương pháp đánh giá tiêu chuẩn đánh cược (Standard Gamble – SG): Yêu cầu người được hỏi lựa chọn giữa một can thiệp y tế chắc chắn mang lại một tình trạng sức khỏe nhất định và một can thiệp mang tính may rủi có thể dẫn đến sức khỏe hoàn hảo hoặc tử vong.
• Phương pháp thang đo trực quan tương tự (Visual Analogue Scale – VAS): Yêu cầu người được hỏi đánh giá tình trạng sức khỏe trên thang điểm từ 0 (tử vong) đến 1 (sức khỏe hoàn hảo).
• Phương pháp EQ-5D: Sử dụng bảng câu hỏi tiêu chuẩn để đánh giá sức khỏe trên 5 khía cạnh: vận động, tự chăm sóc, hoạt động thường ngày, đau/khó chịu và lo lắng/phiền muộn.

Mỗi phương pháp đều có ưu điểm và nhược điểm riêng, việc lựa chọn phương pháp phù hợp phụ thuộc vào ngữ cảnh cụ thể của nghiên cứu.

Ngoài QALY, còn có những thước đo kết quả sức khỏe nào khác có thể được sử dụng trong CUA?

Trả lời: Mặc dù QALY là thước đo phổ biến nhất, một số thước đo khác cũng được sử dụng, bao gồm:

• DALY (Disability-Adjusted Life Year): Đo lường gánh nặng bệnh tật, thể hiện thời gian sống khỏe mạnh bị mất đi do bệnh tật, khuyết tật và tử vong sớm.
• HYE (Healthy Year Equivalents): Tương tự như QALY, nhưng cho phép trọng số hữu dụng lớn hơn 1, phản ánh các trạng thái sức khỏe tốt hơn cả sức khỏe hoàn hảo.
• SAVED (Saved Young Life Equivalent): Đo lường số năm sống được cứu của những người trẻ tuổi, thường được sử dụng trong các phân tích liên quan đến sức khỏe bà mẹ và trẻ em.

Phân tích độ nhạy đóng vai trò như thế nào trong CUA?

Trả lời: Phân tích độ nhạy đánh giá ảnh hưởng của sự không chắc chắn trong các tham số đầu vào (ví dụ: chi phí, trọng số hữu dụng, tỷ lệ chiết khấu) đến kết quả của phân tích. Nó giúp xác định các tham số nào có ảnh hưởng lớn nhất đến kết quả và mức độ tin cậy của kết quả. Các phương pháp phân tích độ nhạy thường được sử dụng bao gồm phân tích một chiều, phân tích đa chiều và phân tích xác suất.

CUA khác với phân tích chi phí-hiệu quả (CEA) như thế nào?

Trả lời: Cả CUA và CEA đều là các phương pháp phân tích kinh tế trong y tế. Sự khác biệt chính nằm ở đơn vị đo lường kết quả. CEA sử dụng các đơn vị tự nhiên (ví dụ: số ca tử vong được ngăn ngừa, số ca nhiễm trùng được điều trị), trong khi CUA sử dụng QALY hoặc DALY. CUA cho phép so sánh các can thiệp có kết quả khác nhau về mặt sức khỏe, trong khi CEA thì không.

Những thách thức đạo đức nào cần được xem xét khi sử dụng CUA?

Trả lời: Một số thách thức đạo đức liên quan đến CUA bao gồm:

• Phân biệt đối xử với người già và người khuyết tật: Việc sử dụng QALY có thể dẫn đến sự phân biệt đối xử với những người có tuổi thọ ngắn hơn hoặc chất lượng cuộc sống thấp hơn, vì họ có thể được coi là “kém hiệu quả” về mặt chi phí.
• Định giá cuộc sống con người: Việc gán giá trị tiền tệ cho một QALY có thể bị coi là phi đạo đức.
• Thiên vị trong việc xác định trọng số hữu dụng: Trọng số hữu dụng có thể bị ảnh hưởng bởi các yếu tố chủ quan và văn hóa, dẫn đến sự thiên vị trong kết quả phân tích.

Việc xem xét và giải quyết những thách thức đạo đức này là rất quan trọng để đảm bảo tính công bằng và hợp lý của việc sử dụng CUA trong ra quyết định y tế.