Sinh lý bệnh
Trong điều kiện bình thường, nồng độ PCT trong máu rất thấp (<0.05 ng/mL). Khi cơ thể bị nhiễm trùng nặng, đặc biệt là do vi khuẩn, lipopolysaccharide (LPS) và các cytokine tiền viêm (ví dụ: TNF-α, IL-6) kích thích sự sản xuất PCT từ nhiều loại tế bào khác nhau, bao gồm tế bào đơn nhân, đại thực bào và tế bào nội mô. Cơ chế chính xác dẫn đến sự sản xuất PCT lan rộng này vẫn chưa được hiểu rõ hoàn toàn. Không giống calcitonin, PCT không chịu sự điều hòa của canxi hoặc các yếu tố điều chỉnh canxi khác. Điều này khiến PCT trở thành một dấu ấn sinh học hữu ích trong việc phân biệt nhiễm trùng với các tình trạng viêm không do nhiễm trùng.
Ứng dụng lâm sàng
- Chẩn đoán nhiễm trùng: Mức PCT tăng cao có thể giúp phân biệt giữa nhiễm trùng do vi khuẩn và các tình trạng không nhiễm trùng khác gây viêm, như viêm tụy cấp hoặc đợt cấp của bệnh viêm ruột.
- Đánh giá mức độ nghiêm trọng của nhiễm trùng: Nồng độ PCT càng cao, nhiễm trùng càng nghiêm trọng và nguy cơ biến chứng càng lớn, đặc biệt là sốc nhiễm khuẩn và suy đa tạng.
- Hướng dẫn sử dụng kháng sinh: PCT có thể được sử dụng để quyết định khi nào bắt đầu và khi nào ngừng sử dụng kháng sinh. Việc sử dụng kháng sinh có thể được cân nhắc khi PCT tăng cao và ngừng khi PCT giảm xuống dưới ngưỡng nhất định, giúp giảm thiểu việc sử dụng kháng sinh không cần thiết và ngăn ngừa kháng kháng sinh.
- Theo dõi đáp ứng điều trị: Đánh giá động thái của PCT giúp theo dõi hiệu quả của liệu pháp điều trị nhiễm trùng. Nếu PCT giảm dần, cho thấy đáp ứng tốt với điều trị. Ngược lại, nếu PCT tiếp tục tăng hoặc không giảm, cần xem xét lại chiến lược điều trị.
Ưu điểm của PCT
- Độ đặc hiệu và độ nhạy cao trong chẩn đoán nhiễm trùng huyết.
- Tăng nhanh chóng sau khi nhiễm trùng và giảm nhanh khi điều trị hiệu quả.
- Ít bị ảnh hưởng bởi các thuốc ức chế miễn dịch.
Hạn chế của PCT
- PCT có thể tăng trong một số tình trạng không nhiễm trùng như chấn thương nặng, bỏng, phẫu thuật lớn và sau khi dùng một số loại thuốc nhất định.
- Nồng độ PCT có thể không tăng cao ở những bệnh nhân suy giảm miễn dịch nặng hoặc nhiễm trùng khu trú.
Kết luận
PCT là một dấu ấn sinh học hữu ích trong chẩn đoán, đánh giá mức độ nghiêm trọng và theo dõi đáp ứng điều trị nhiễm trùng, đặc biệt là nhiễm trùng huyết. Mặc dù PCT không phải là một xét nghiệm chẩn đoán xác định, nhưng nó cung cấp thông tin quan trọng để hỗ trợ quyết định lâm sàng, đặc biệt là trong việc sử dụng kháng sinh hợp lý.
Các giá trị tham chiếu và diễn giải
Mặc dù các giá trị cắt có thể thay đổi tùy thuộc vào phòng xét nghiệm và hướng dẫn của từng cơ sở y tế, nhưng nhìn chung, nồng độ PCT được diễn giải như sau:
- PCT < 0.05 ng/mL: Thường được coi là bình thường và ít có khả năng nhiễm trùng vi khuẩn nghiêm trọng.
- PCT 0.05 – 0.5 ng/mL: Có thể gợi ý nhiễm trùng khu trú hoặc tình trạng viêm không nhiễm trùng. Cần đánh giá thêm các dấu hiệu lâm sàng và xét nghiệm khác.
- PCT 0.5 – 2 ng/mL: Nghi ngờ nhiễm trùng toàn thân và cần theo dõi chặt chẽ.
- PCT 2 – 10 ng/mL: Khả năng cao nhiễm trùng nặng, như nhiễm trùng huyết.
- PCT > 10 ng/mL: Gợi ý nhiễm trùng rất nặng và nguy cơ cao sốc nhiễm khuẩn và suy đa tạng.
Các yếu tố ảnh hưởng đến nồng độ PCT
Một số yếu tố có thể ảnh hưởng đến nồng độ PCT, bao gồm:
- Suy thận: Suy thận có thể làm chậm quá trình thanh thải PCT, dẫn đến nồng độ PCT cao hơn ngay cả khi không có nhiễm trùng nặng.
- Bệnh ác tính: Một số loại ung thư, đặc biệt là ung thư phổi tế bào nhỏ, có thể sản xuất PCT.
- Các thuốc ức chế miễn dịch: Mặc dù PCT ít bị ảnh hưởng bởi các thuốc ức chế miễn dịch hơn các dấu ấn viêm khác, như protein phản ứng C (CRP), nhưng việc sử dụng corticosteroid liều cao có thể làm giảm nồng độ PCT.
- Phẫu thuật và chấn thương: Phẫu thuật lớn và chấn thương nặng có thể gây tăng thoáng qua nồng độ PCT.
So sánh với các dấu ấn sinh học khác
PCT thường được so sánh với các dấu ấn sinh học khác của viêm nhiễm như protein phản ứng C (CRP) và bạch cầu. Mặc dù CRP cũng tăng trong nhiễm trùng, nhưng nó ít đặc hiệu hơn PCT và tăng chậm hơn. Bạch cầu cũng là một dấu hiệu nhiễm trùng, nhưng có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác. PCT có ưu điểm là tăng nhanh hơn và đặc hiệu hơn cho nhiễm trùng vi khuẩn so với CRP và bạch cầu, đặc biệt trong việc chẩn đoán nhiễm trùng huyết sớm.