Protein phản ứng C (CRP) (C-Reactive Protein / CRP)

Cơ chế hoạt động

Khi cơ thể bị viêm, các tế bào miễn dịch như đại thực bào sẽ giải phóng interleukin-6 (IL-6), một loại cytokine tiền viêm. IL-6 kích thích gan sản xuất CRP. CRP sau đó liên kết với phosphocholine, một phân tử được tìm thấy trên bề mặt của các tế bào chết hoặc đang chết và một số loại vi khuẩn. Sự liên kết này kích hoạt hệ thống bổ thể, một phần của hệ thống miễn dịch giúp loại bỏ các tác nhân gây bệnh và tế bào bị tổn thương. Quá trình này góp phần vào phản ứng viêm tổng thể và hỗ trợ cơ thể chống lại nhiễm trùng hoặc tổn thương mô.

Ý nghĩa lâm sàng

Đo nồng độ CRP trong máu là một xét nghiệm phổ biến được sử dụng để:

• Phát hiện viêm: Nồng độ CRP tăng cao cho thấy có sự hiện diện của viêm trong cơ thể.
• Theo dõi diễn biến của bệnh: Sự thay đổi nồng độ CRP theo thời gian có thể giúp đánh giá hiệu quả của điều trị viêm.
• Đánh giá nguy cơ mắc bệnh tim mạch: CRP cũng được coi là một yếu tố nguy cơ độc lập đối với bệnh tim mạch. Nồng độ CRP cao, ngay cả ở mức độ thấp, có thể làm tăng nguy cơ đau tim và đột quỵ.
• Phân biệt giữa nhiễm khuẩn và nhiễm virus: Mặc dù không phải là một xét nghiệm chẩn đoán xác định, CRP thường tăng cao hơn trong nhiễm khuẩn so với nhiễm virus.

Mức độ CRP

• Bình thường: Thường dưới 10 mg/L.
• Tăng nhẹ: 10-50 mg/L, có thể do viêm nhẹ hoặc nhiễm trùng virus.
• Tăng vừa: 50-100 mg/L, thường gặp trong nhiễm trùng do vi khuẩn.
• Tăng cao: Trên 100 mg/L, cho thấy viêm nặng hoặc nhiễm trùng nghiêm trọng.

Những yếu tố ảnh hưởng đến nồng độ CRP

Một số yếu tố có thể ảnh hưởng đến nồng độ CRP, bao gồm:

• Nhiễm trùng
• Bệnh tự miễn
• Bệnh ung thư
• Béo phì
• Hút thuốc lá
• Thuốc tránh thai
• Mang thai

Lưu ý

CRP là một dấu hiệu không đặc hiệu, do đó, cần kết hợp với các xét nghiệm và đánh giá lâm sàng khác để chẩn đoán và điều trị bệnh. Nồng độ CRP tăng cao không tự động chẩn đoán một bệnh cụ thể mà chỉ cho thấy sự hiện diện của viêm. Việc xác định nguyên nhân gây viêm cần phải dựa trên các xét nghiệm và đánh giá khác của bác sĩ.

Các loại CRP

Ngoài CRP truyền thống (còn được gọi là CRP bản địa hoặc native CRP), còn có một loại CRP khác được gọi là CRP độ nhạy cao (hs-CRP – high-sensitivity CRP). Xét nghiệm hs-CRP được sử dụng để đo nồng độ CRP ở mức độ thấp hơn, thường được sử dụng để đánh giá nguy cơ mắc bệnh tim mạch. Mặc dù cả hai xét nghiệm đều đo CRP, nhưng hs-CRP nhạy hơn và có thể phát hiện những thay đổi nhỏ trong nồng độ CRP, giúp dự đoán nguy cơ bệnh tim mạch tốt hơn.

Mối liên hệ giữa CRP và bệnh tim mạch

Mặc dù cơ chế chính xác vẫn chưa được hiểu rõ hoàn toàn, người ta cho rằng CRP có thể góp phần vào sự phát triển của bệnh tim mạch bằng cách:

• Tăng cường sự hình thành các mảng xơ vữa trong động mạch.
• Làm mất ổn định các mảng xơ vữa, làm tăng nguy cơ vỡ mảng và gây ra đau tim hoặc đột quỵ.
• Gây viêm trong thành mạch máu.

CRP trong các bệnh lý khác

Ngoài bệnh tim mạch, CRP còn tăng trong nhiều bệnh lý khác, bao gồm:

• Bệnh viêm ruột (viêm loét đại tràng, bệnh Crohn)
• Viêm khớp dạng thấp
• Lupus ban đỏ hệ thống
• Nhiễm trùng (vi khuẩn, virus, nấm)
• Chấn thương
• Ung thư

Xét nghiệm CRP

Xét nghiệm CRP là một xét nghiệm máu đơn giản. Không cần chuẩn bị đặc biệt trước khi làm xét nghiệm. Mẫu máu sẽ được gửi đến phòng xét nghiệm để phân tích. Kết quả thường có sẵn trong vòng vài giờ đến một ngày.

• Ridker, P. M. (2003). C-reactive protein: a simple test to help predict risk of heart attack and stroke. Circulation, 108(12), e81-e85.
• Pearson, T. A., Mensah, G. A., Alexander, R. W., Anderson, J. L., Cannon, R. O., Criqui, M. H., … & Taubert, K. A. (2003). Markers of inflammation and cardiovascular disease: application to clinical and public health practice: A statement for healthcare professionals from the Centers for Disease Control and Prevention and the American Heart Association. Circulation, 107(3), 499-511.
• Black, S., Kushner, I., & Samols, D. (2004). C-reactive protein. Journal of Biological Chemistry, 279(47), 48487-48490.

Câu hỏi và Giải đáp

Ngoài IL-6, còn cytokine nào khác kích thích sản xuất CRP?

Trả lời: Mặc dù IL-6 là cytokine chính kích thích sản xuất CRP, các cytokine khác như IL-1β và TNF-α cũng có thể góp phần vào quá trình này, đặc biệt là trong một số tình trạng viêm cụ thể.

CRP có vai trò gì trong quá trình xơ vữa động mạch?

Trả lời: CRP được cho là góp phần vào quá trình xơ vữa động mạch bằng cách kích hoạt các tế bào nội mô, thúc đẩy sự tích tụ lipid trong thành mạch, và làm tăng sản xuất các phân tử kết dính. CRP cũng có thể góp phần vào sự mất ổn định của mảng xơ vữa, làm tăng nguy cơ vỡ mảng và gây ra các biến cố tim mạch.

Giá trị tiên lượng của CRP trong các bệnh lý nhiễm trùng là gì?

Trả lời: CRP có thể giúp phân biệt giữa nhiễm trùng do vi khuẩn và virus, cũng như đánh giá mức độ nghiêm trọng của nhiễm trùng. Nồng độ CRP tăng cao thường gặp trong nhiễm trùng do vi khuẩn và có thể giúp theo dõi đáp ứng với điều trị kháng sinh.

Có những yếu tố di truyền nào ảnh hưởng đến nồng độ CRP?

Trả lời: Có một số biến thể di truyền, đặc biệt là trong gen CRP, có thể ảnh hưởng đến nồng độ CRP cơ bản và đáp ứng của CRP với tình trạng viêm. Những biến thể này có thể giải thích một phần sự khác biệt về nồng độ CRP giữa các cá nhân.

CRP có thể được sử dụng để theo dõi hiệu quả điều trị của các bệnh viêm mạn tính như viêm khớp dạng thấp như thế nào?

Trả lời: CRP có thể được sử dụng như một dấu ấn sinh học để theo dõi hoạt động của bệnh và đáp ứng với điều trị trong các bệnh viêm mạn tính như viêm khớp dạng thấp. Sự giảm nồng độ CRP sau khi điều trị có thể cho thấy hiệu quả của thuốc và giúp điều chỉnh phác đồ điều trị.