Tế bào máu (Blood Cell/Hemocyte)

1. Hồng Cầu (Erythrocyte)

Hồng cầu là loại tế bào máu phổ biến nhất, chịu trách nhiệm vận chuyển oxy và carbon dioxide trong cơ thể.

• Chức năng: Vận chuyển oxy ($O_2$) từ phổi đến các mô và cơ quan trong cơ thể, và vận chuyển carbon dioxide ($CO_2$) từ các mô trở về phổi để thải ra ngoài.
• Đặc điểm: Hình dạng đĩa lõm hai mặt, không có nhân, chứa hemoglobin – một protein giàu sắt có khả năng liên kết với $O_2$ và $CO_2$. Hình dạng này giúp tăng diện tích bề mặt tiếp xúc, tối ưu hóa khả năng trao đổi khí. Tuổi thọ khoảng 120 ngày.
• Số lượng: Chiếm số lượng lớn nhất trong các tế bào máu (khoảng 4-6 triệu tế bào/µL máu).
• Bệnh lý liên quan: Thiếu máu (số lượng hồng cầu thấp hoặc hemoglobin thấp), đa hồng cầu (số lượng hồng cầu cao).

2. Bạch Cầu (Leukocyte)

Bạch cầu là một phần quan trọng của hệ miễn dịch, bảo vệ cơ thể chống lại nhiễm trùng và các vật lạ.

• Chức năng: Là một phần quan trọng của hệ miễn dịch, bảo vệ cơ thể chống lại nhiễm trùng và các vật lạ xâm nhập.
• Phân loại: Có nhiều loại bạch cầu khác nhau, mỗi loại có chức năng riêng biệt:
  • Đại thực bào (Macrophage): Nuốt và tiêu diệt vi khuẩn, tế bào chết và các mảnh vụn tế bào.
  • Lympho bào (Lymphocyte): Sản xuất kháng thể và tiêu diệt tế bào bị nhiễm bệnh. Gồm hai loại chính là lympho T (miễn dịch tế bào) và lympho B (miễn dịch thể dịch).
  • Bạch cầu trung tính (Neutrophil): Là loại bạch cầu phổ biến nhất, có vai trò tiêu diệt vi khuẩn bằng cách thực bào.
  • Bạch cầu ái toan (Eosinophil): Tham gia vào phản ứng dị ứng và chống lại ký sinh trùng.
  • Bạch cầu ái kiềm (Basophil): Giải phóng histamine và heparin, tham gia vào phản ứng viêm.
• Số lượng: Ít hơn hồng cầu (khoảng 4.500-11.000 tế bào/µL máu).
• Bệnh lý liên quan: Bạch cầu thấp (giảm số lượng bạch cầu), bạch cầu cao (tăng số lượng bạch cầu), bệnh bạch cầu (ung thư máu).

3. Tiểu Cầu (Thrombocyte)

Tiểu cầu đóng vai trò quan trọng trong quá trình đông máu.

• Chức năng: Tham gia vào quá trình đông máu, giúp cầm máu khi bị thương.
• Đặc điểm: Là những mảnh tế bào nhỏ, không có nhân, được tạo ra từ các tế bào lớn hơn gọi là megakaryocyte trong tủy xương.
• Số lượng: (khoảng 150.000-400.000 tế bào/µL máu).
• Bệnh lý liên quan: Giảm tiểu cầu (số lượng tiểu cầu thấp), tăng tiểu cầu (số lượng tiểu cầu cao).

Quá trình tạo máu (Hematopoiesis)

Tất cả các tế bào máu đều được tạo ra từ các tế bào gốc tạo máu đa năng (hematopoietic stem cells) trong tủy xương. Quá trình này được gọi là tạo máu. Các tế bào gốc này có khả năng tự đổi mới và biệt hóa thành các loại tế bào máu khác nhau.

Ý nghĩa lâm sàng

Xét nghiệm công thức máu là một xét nghiệm thường quy để đánh giá số lượng và chất lượng của các tế bào máu. Nó cung cấp thông tin quan trọng về sức khỏe tổng quát và giúp chẩn đoán nhiều bệnh lý khác nhau.

Các yếu tố ảnh hưởng đến số lượng tế bào máu

Số lượng tế bào máu có thể dao động tùy thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm:

• Tuổi tác: Số lượng bạch cầu thường cao hơn ở trẻ sơ sinh và giảm dần theo tuổi tác.
• Giới tính: Nam giới thường có số lượng hồng cầu cao hơn nữ giới.
• Độ cao: Sống ở vùng cao có thể làm tăng số lượng hồng cầu do áp suất oxy thấp.
• Tình trạng sức khỏe: Nhiễm trùng, viêm nhiễm, và các bệnh lý khác có thể ảnh hưởng đến số lượng tế bào máu.
• Thuốc: Một số loại thuốc có thể ảnh hưởng đến sản xuất hoặc phá hủy tế bào máu.

Chức năng chi tiết của từng loại bạch cầu

• Bạch cầu trung tính (Neutrophil): Là hàng rào phòng thủ đầu tiên chống lại nhiễm khuẩn. Chúng di chuyển đến vị trí nhiễm trùng, thực bào và tiêu diệt vi khuẩn.
• Lympho bào (Lymphocyte): Đóng vai trò quan trọng trong miễn dịch thích ứng. Lympho bào B sản xuất kháng thể, trong khi lympho bào T tấn công trực tiếp tế bào bị nhiễm bệnh hoặc tế bào ung thư.
• Đơn nhân (Monocyte): Biệt hóa thành đại thực bào khi di chuyển vào các mô. Đại thực bào thực bào vi khuẩn, tế bào chết và các mảnh vụn tế bào, đồng thời trình diện kháng nguyên cho lympho bào.
• Bạch cầu ái toan (Eosinophil): Tham gia vào phản ứng dị ứng và chống lại ký sinh trùng bằng cách giải phóng các enzyme độc hại.
• Bạch cầu ái kiềm (Basophil): Giải phóng histamine và heparin, gây ra phản ứng viêm và dị ứng.

Sự tương tác giữa các tế bào máu

Các tế bào máu hoạt động phối hợp với nhau để duy trì chức năng bình thường của cơ thể. Ví dụ, khi bị thương, tiểu cầu sẽ kết tập lại để hình thành cục máu đông, ngăn chặn chảy máu. Đồng thời, bạch cầu sẽ di chuyển đến vị trí vết thương để tiêu diệt vi khuẩn và ngăn ngừa nhiễm trùng.

Nghiên cứu về tế bào máu

Nghiên cứu về tế bào máu đang được tiến hành liên tục để hiểu rõ hơn về chức năng của chúng, cũng như phát triển các phương pháp điều trị mới cho các bệnh lý liên quan đến máu. Các lĩnh vực nghiên cứu bao gồm liệu pháp tế bào gốc, kỹ thuật gen và miễn dịch học.

• Hoffbrand, A. V., Moss, P. A. H., & Pettit, J. E. (2006). Essential haematology. Blackwell Publishing.
• Alberts, B., Johnson, A., Lewis, J., Raff, M., Roberts, K., & Walter, P. (2002). Molecular biology of the cell. Garland Science.
• Guyton, A. C., & Hall, J. E. (2011). Textbook of medical physiology. Saunders/Elsevier.

Câu hỏi và Giải đáp

Quá trình biệt hóa của tế bào gốc tạo máu diễn ra như thế nào để tạo ra các loại tế bào máu khác nhau?

Trả lời: Tế bào gốc tạo máu đa năng (hematopoietic stem cells) trong tủy xương trải qua quá trình biệt hóa phức tạp, chịu sự điều khiển của các yếu tố tăng trưởng và cytokine. Các yếu tố này kích thích tế bào gốc phân chia và biệt hóa thành các dòng tế bào tiền thân (progenitor cells) khác nhau. Ví dụ, erythropoietin (EPO) kích thích tạo hồng cầu, granulocyte colony-stimulating factor (G-CSF) kích thích tạo bạch cầu trung tính, thrombopoietin (TPO) kích thích tạo tiểu cầu. Các tế bào tiền thân tiếp tục biệt hóa và trưởng thành thành các loại tế bào máu chuyên biệt.

Cơ chế nào giúp hồng cầu vận chuyển $O_2$ và $CO_2$ một cách hiệu quả?

Trả lời: Hồng cầu chứa hemoglobin, một protein phức tạp có chứa sắt. Sắt trong hemoglobin có khả năng liên kết thuận nghịch với $O_2$. Ở phổi, nơi nồng độ $O_2$ cao, hemoglobin liên kết với $O_2$ tạo thành oxyhemoglobin. Ở các mô, nơi nồng độ $O_2$ thấp, oxyhemoglobin giải phóng $O_2$ cung cấp cho tế bào. $CO_2$ được vận chuyển trong máu dưới dạng bicarbonate ($HCO_3^-$), hòa tan trong huyết tương hoặc liên kết với hemoglobin dưới dạng carbaminohemoglobin.

Làm thế nào hệ miễn dịch phân biệt được tế bào của cơ thể với tế bào lạ?

Trả lời: Hệ miễn dịch nhận diện tế bào lạ dựa trên các kháng nguyên trên bề mặt tế bào. Các tế bào của cơ thể mang các kháng nguyên “bản thân” (self-antigens), còn tế bào lạ mang kháng nguyên “không bản thân” (non-self antigens). Lympho bào, đặc biệt là lympho bào T, có khả năng nhận diện và tiêu diệt các tế bào mang kháng nguyên “không bản thân”.

Tại sao số lượng bạch cầu tăng lên khi bị nhiễm trùng?

Trả lời: Khi cơ thể bị nhiễm trùng, hệ miễn dịch sẽ kích hoạt phản ứng viêm. Các cytokine được giải phóng tại vị trí nhiễm trùng kích thích tủy xương sản xuất và giải phóng thêm bạch cầu, đặc biệt là bạch cầu trung tính, vào máu để chống lại tác nhân gây bệnh. Sự gia tăng số lượng bạch cầu là một dấu hiệu cho thấy cơ thể đang chống lại nhiễm trùng.

Các yếu tố nào có thể ảnh hưởng đến quá trình đông máu?

Trả lời: Quá trình đông máu là một quá trình phức tạp, phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm: số lượng và chức năng tiểu cầu, các yếu tố đông máu (ví dụ, yếu tố VIII, IX), vitamin K (cần thiết cho tổng hợp một số yếu tố đông máu), canxi, và các chất ức chế đông máu tự nhiên. Một số bệnh lý hoặc thuốc có thể ảnh hưởng đến các yếu tố này và gây ra rối loạn đông máu.