Thuốc điều trị ADHD (ADHD Medications)

Các Loại Thuốc Điều Trị ADHD

Có hai loại thuốc chính được sử dụng để điều trị ADHD:

• Chất kích thích (Stimulants): Đây là loại thuốc được kê đơn phổ biến nhất cho ADHD. Chúng hoạt động bằng cách tăng mức độ dopamine và norepinephrine trong não, các chất dẫn truyền thần kinh đóng vai trò quan trọng trong việc tập trung, chú ý và kiểm soát hành vi. Mặc dù được gọi là “chất kích thích”, nhưng chúng thực sự có tác dụng làm dịu và cải thiện sự tập trung ở những người mắc ADHD. Một số ví dụ về chất kích thích bao gồm:
  • Methylphenidate (ví dụ: Ritalin, Concerta): Đây là một trong những chất kích thích được sử dụng rộng rãi nhất. Có nhiều dạng bào chế khác nhau, bao gồm dạng uống ngắn hạn, trung hạn và dài hạn, giúp đáp ứng nhu cầu điều trị cá nhân.
  • Amphetamine (ví dụ: Adderall, Vyvanse): Loại thuốc này cũng có nhiều dạng bào chế khác nhau và có thể hiệu quả trong việc kiểm soát các triệu chứng ADHD.
  • Dextroamphetamine (ví dụ: Dexedrine): Một dạng amphetamine khác được sử dụng để điều trị ADHD.
• Thuốc không kích thích (Non-stimulants): Những loại thuốc này thường được sử dụng khi chất kích thích không hiệu quả hoặc gây ra tác dụng phụ không mong muốn. Chúng có tác dụng chậm hơn chất kích thích và có thể mất vài tuần để đạt được hiệu quả tối đa. Một số ví dụ về thuốc không kích thích bao gồm:
  • Atomoxetine (ví dụ: Strattera): Thuốc này tác động lên chất dẫn truyền thần kinh norepinephrine.
  • Guanfacine (ví dụ: Intuniv) và Clonidine (ví dụ: Kapvay): Mặc dù thường được sử dụng để điều trị huyết áp cao, nhưng cả hai loại thuốc này cũng có thể giúp kiểm soát các triệu chứng ADHD như bốc đồng và hiếu động thái quá. Chúng tác động lên các thụ thể alpha-2 adrenergic trong não.

Tác Dụng Phụ của Thuốc Điều Trị ADHD

Tất cả các loại thuốc điều trị ADHD đều có thể gây ra tác dụng phụ. Mức độ nghiêm trọng của tác dụng phụ rất khác nhau giữa các cá nhân. Một số tác dụng phụ thường gặp bao gồm:

• Giảm sự thèm ăn
• Khó ngủ
• Đau đầu
• Đau bụng
• Cáu gắt

Các tác dụng phụ nghiêm trọng hơn, mặc dù ít gặp hơn, bao gồm:

• Tăng huyết áp
• Tăng nhịp tim
• Suy nghĩ hoặc hành vi tự tử (đặc biệt là ở trẻ em và thanh thiếu niên)
• Hội chứng Tourette (tic disorder) trở nên tồi tệ hơn

Điều quan trọng là phải theo dõi chặt chẽ các tác dụng phụ và báo cáo cho bác sĩ nếu có bất kỳ vấn đề gì. Bác sĩ có thể điều chỉnh liều lượng hoặc chuyển sang một loại thuốc khác nếu cần thiết.

Lựa Chọn Thuốc Điều Trị ADHD

Việc lựa chọn thuốc điều trị ADHD phù hợp phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm tuổi tác, các triệu chứng cụ thể, các tình trạng sức khỏe khác và tiền sử gia đình. Bác sĩ sẽ làm việc với bệnh nhân để tìm ra loại thuốc và liều lượng phù hợp nhất. Quá trình này có thể liên quan đến việc thử nghiệm một vài loại thuốc khác nhau trước khi tìm thấy loại thuốc hiệu quả nhất và ít tác dụng phụ nhất.

Lưu Ý Quan Trọng Khi Sử Dụng Thuốc Điều Trị ADHD

• Không tự ý sử dụng thuốc điều trị ADHD. Chỉ sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ.
• Thông báo cho bác sĩ về tất cả các loại thuốc khác mà bạn đang sử dụng, bao gồm cả thuốc kê đơn, thuốc không kê đơn và các chất bổ sung.
• Theo dõi chặt chẽ các tác dụng phụ và báo cáo cho bác sĩ nếu có bất kỳ vấn đề gì.
• Tuân thủ đúng lịch trình dùng thuốc do bác sĩ quy định. Không được ngừng thuốc đột ngột mà không hỏi ý kiến bác sĩ.
• Kết hợp thuốc với các phương pháp điều trị khác, chẳng hạn như liệu pháp hành vi, để đạt được hiệu quả tốt nhất. Liệu pháp hành vi có thể giúp phát triển các kỹ năng đối phó và quản lý các triệu chứng ADHD hiệu quả.

Bài viết này chỉ mang tính chất thông tin và không thay thế cho lời khuyên y tế chuyên nghiệp. Hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn cụ thể về tình trạng của bạn.

Cơ Chế Tác Động của Thuốc Kích Thích

Thuốc kích thích hoạt động chủ yếu bằng cách tăng nồng độ dopamine và norepinephrine trong khe synap. Dopamine liên quan đến cảm giác hài lòng, động lực và tập trung, trong khi norepinephrine ảnh hưởng đến sự tỉnh táo, tập trung và điều chỉnh cảm xúc. Bằng cách tăng nồng độ các chất dẫn truyền thần kinh này, thuốc kích thích giúp cải thiện khả năng tập trung, giảm hiếu động thái quá và kiểm soát các hành vi bốc đồng. Tuy nhiên, điều quan trọng cần lưu ý là tác động của thuốc kích thích có thể khác nhau ở mỗi người.

Cơ Chế Tác Động của Thuốc Không Kích Thích

• Atomoxetine (Strattera): Ức chế chọn lọc tái hấp thu norepinephrine, làm tăng nồng độ norepinephrine trong khe synap, tương tự như tác động của một số loại thuốc chống trầm cảm.
• Guanfacine (Intuniv) và Clonidine (Kapvay): Là chất chủ vận thụ thể alpha-2 adrenergic, hoạt động bằng cách kích hoạt các thụ thể alpha-2 trong não. Cơ chế chính xác của chúng trong điều trị ADHD chưa được hiểu rõ hoàn toàn, nhưng người ta cho rằng chúng có thể ảnh hưởng đến hoạt động của prefrontal cortex, vùng não chịu trách nhiệm về chức năng điều hành, bao gồm lập kế hoạch, tổ chức và kiểm soát hành vi.

Chẩn Đoán ADHD

Chẩn đoán ADHD được dựa trên các tiêu chí trong Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần (DSM-5) hoặc Phân loại Thống kê Quốc tế về Bệnh tật và các Vấn đề Sức khỏe Liên quan (ICD-11). Không có xét nghiệm cụ thể nào để chẩn đoán ADHD. Quá trình chẩn đoán thường bao gồm:

• Đánh giá hành vi: Bác sĩ sẽ thu thập thông tin về hành vi của bệnh nhân từ nhiều nguồn, bao gồm cha mẹ, giáo viên và bản thân bệnh nhân. Điều này có thể bao gồm các bảng câu hỏi và bảng đánh giá.
• Kiểm tra thể chất: Để loại trừ các tình trạng y tế khác có thể gây ra các triệu chứng tương tự.
• Lịch sử phát triển: Bác sĩ sẽ tìm hiểu về lịch sử phát triển của bệnh nhân để xác định xem các triệu chứng đã xuất hiện từ khi còn nhỏ và ảnh hưởng đến nhiều lĩnh vực của cuộc sống hay không.

Các Phương Pháp Điều Trị Không Dùng Thuốc cho ADHD

Ngoài thuốc, còn có các phương pháp điều trị không dùng thuốc có thể hữu ích cho người bị ADHD, bao gồm:

• Liệu pháp hành vi: Giúp bệnh nhân học cách quản lý hành vi, phát triển các kỹ năng tổ chức và lập kế hoạch, cũng như các kỹ năng đối phó với các tình huống khó khăn. Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) là một phương pháp thường được sử dụng.
• Huấn luyện kỹ năng xã hội: Giúp bệnh nhân cải thiện kỹ năng giao tiếp và tương tác xã hội.
• Thay đổi lối sống: Bao gồm chế độ ăn uống lành mạnh, tập thể dục đều đặn và ngủ đủ giấc. Những thay đổi này có thể giúp cải thiện sức khỏe tổng thể và giảm các triệu chứng ADHD.
• Hỗ trợ giáo dục: Các biện pháp hỗ trợ tại trường học, chẳng hạn như chỗ ngồi đặc biệt hoặc thời gian làm bài thi thêm, có thể giúp học sinh bị ADHD thành công trong học tập. Kế hoạch giáo dục cá nhân (IEP) có thể được thiết lập để đáp ứng nhu cầu cụ thể của học sinh.

• Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition (DSM-5). American Psychiatric Association.
• The International Classification of Diseases, 11th Revision (ICD-11). World Health Organization.
• National Institute of Mental Health (NIMH). Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder (ADHD).
• Children and Adults with Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder (CHADD).

Câu hỏi và Giải đáp

Ngoài thuốc và liệu pháp hành vi, còn những phương pháp điều trị bổ sung nào khác có thể hữu ích cho người bị ADHD?

Trả lời: Một số phương pháp điều trị bổ sung có thể hữu ích bao gồm:

• Huấn luyện kỹ năng tổ chức: Giúp cải thiện kỹ năng quản lý thời gian, tổ chức và lập kế hoạch.
• Liệu pháp nghề nghiệp: Hỗ trợ phát triển các kỹ năng sống hàng ngày, như tự chăm sóc bản thân và kỹ năng xã hội.
• Chế độ ăn uống và dinh dưỡng: Một số nghiên cứu cho thấy chế độ ăn uống lành mạnh và bổ sung axit béo omega-3 có thể có lợi.
• Kỹ thuật thư giãn và quản lý căng thẳng: Yoga, thiền và các bài tập thở có thể giúp giảm căng thẳng và cải thiện sự tập trung.
• Biofeedback: Một kỹ thuật giúp người bệnh học cách kiểm soát các chức năng cơ thể, chẳng hạn như nhịp tim và sóng não, có thể hữu ích trong việc quản lý các triệu chứng ADHD.

Tại sao việc chẩn đoán ADHD ở trẻ em gái thường khó khăn hơn so với trẻ em trai?

Trả lời: Trẻ em gái bị ADHD thường có xu hướng thể hiện các triệu chứng kém chú ý nhiều hơn là hiếu động thái quá. Điều này có thể khiến việc chẩn đoán trở nên khó khăn hơn vì các triệu chứng này dễ bị bỏ qua hoặc bị nhầm lẫn với các vấn đề khác, chẳng hạn như lo âu hoặc trầm cảm. Ngoài ra, các chuẩn mực xã hội và kỳ vọng về hành vi của trẻ em gái có thể che giấu các triệu chứng ADHD.

Làm thế nào để phân biệt giữa các tác dụng phụ thông thường của thuốc điều trị ADHD và các tác dụng phụ nghiêm trọng cần được báo cáo cho bác sĩ ngay lập tức?

Trả lời: Các tác dụng phụ thông thường như giảm sự thèm ăn, khó ngủ và đau đầu thường nhẹ và có thể tự khỏi. Tuy nhiên, các tác dụng phụ nghiêm trọng hơn như ảo giác, suy nghĩ tự tử, đau ngực, nhịp tim nhanh hoặc không đều, và tăng huyết áp cần được báo cáo cho bác sĩ ngay lập tức.

Nếu thuốc điều trị ADHD không hiệu quả, những lựa chọn điều trị nào khác có thể được xem xét?

Trả lời: Nếu thuốc đầu tiên không hiệu quả, bác sĩ có thể điều chỉnh liều lượng, chuyển sang một loại thuốc khác cùng nhóm (ví dụ: từ methylphenidate sang amphetamine) hoặc thử một loại thuốc thuộc nhóm khác (ví dụ: từ chất kích thích sang thuốc không kích thích). Việc kết hợp thuốc với các liệu pháp không dùng thuốc cũng rất quan trọng.

Làm thế nào để cha mẹ hỗ trợ con em mình bị ADHD trong việc quản lý việc học ở nhà?

Trả lời: Cha mẹ có thể hỗ trợ con em mình bằng cách:

• Tạo ra một môi trường học tập có tổ chức và yên tĩnh: Giảm thiểu sự phân tâm và tạo ra một không gian riêng để học tập.
• Thiết lập một lịch trình học tập thường xuyên: Giúp con bạn phát triển thói quen học tập tốt.
• Chia nhỏ các nhiệm vụ lớn thành các bước nhỏ hơn: Điều này giúp công việc trở nên bớt áp lực hơn và dễ quản lý hơn.
• Sử dụng các công cụ hỗ trợ trực quan: Sử dụng lịch, danh sách việc cần làm và lời nhắc trực quan.
• Khen ngợi và khuyến khích những nỗ lực của con bạn: Tập trung vào những điểm mạnh và thành công của con bạn.
• Hợp tác với giáo viên của con bạn: Đảm bảo rằng kế hoạch hỗ trợ tại trường học phù hợp với nhu cầu của con bạn.