Thuốc kháng sinh nhóm Macrolide (Macrolide Antibiotics)

Cơ chế tác dụng

Macrolide ức chế tổng hợp protein của vi khuẩn bằng cách gắn vào tiểu đơn vị 50S của ribosome, ngăn chặn sự dịch mã mRNA. Điều này làm gián đoạn quá trình tạo ra protein cần thiết cho sự sống và phát triển của vi khuẩn. Cụ thể hơn, macrolide liên kết với vùng peptidyl transferase của ribosome 50S, ngăn cản sự chuyển đổi peptidyl-tRNA từ vị trí A sang vị trí P, do đó ức chế sự kéo dài chuỗi polypeptide. Kết quả là vi khuẩn không thể tổng hợp được các protein cần thiết và bị ức chế sinh trưởng hoặc bị tiêu diệt.

Phân loại

Macrolide được chia thành nhiều nhóm nhỏ dựa trên cấu trúc vòng lacton. Một số nhóm macrolide quan trọng bao gồm:

• Macrolide vòng 14 cạnh: Ví dụ: Erythromycin, Clarithromycin, Roxithromycin.
• Macrolide vòng 15 cạnh: Ví dụ: Azithromycin.
• Macrolide vòng 16 cạnh: Ví dụ: Spiramycin, Josamycin, Midecamycin.
• Ketolide: Là dẫn xuất bán tổng hợp của erythromycin, ví dụ: Telithromycin.

Phổ kháng khuẩn

Macrolide có hoạt tính chống lại nhiều loại vi khuẩn Gram dương, bao gồm Streptococcus pneumoniae, Streptococcus pyogenes, Staphylococcus aureus (một số chủng), và Corynebacterium diphtheriae. Chúng cũng có hoạt tính chống lại một số vi khuẩn Gram âm như Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis, Bordetella pertussis, Legionella pneumophila, Mycoplasma pneumoniae và Chlamydia pneumoniae.

Chỉ định

Macrolide được sử dụng để điều trị nhiều loại nhiễm trùng, bao gồm:

• Nhiễm trùng đường hô hấp trên và dưới: viêm phổi, viêm phế quản, viêm xoang, viêm họng.
• Nhiễm trùng da và mô mềm.
• Nhiễm trùng lây truyền qua đường tình dục (STIs) như Chlamydia và bệnh lậu (trong trường hợp dị ứng với penicillin).
• Bệnh ho gà.
• Bệnh Legionnaires.
• Nhiễm trùng Mycoplasma.

Tác dụng phụ

Các tác dụng phụ thường gặp của macrolide bao gồm:

• Rối loạn tiêu hóa: Buồn nôn, nôn, tiêu chảy, đau bụng.
• Phản ứng dị ứng: Phát ban, ngứa.
• Ảnh hưởng tim mạch: Kéo dài khoảng QT (một thay đổi trên điện tâm đồ có thể dẫn đến rối loạn nhịp tim nghiêm trọng).
• Tương tác thuốc: Macrolide có thể tương tác với nhiều loại thuốc khác, bao gồm warfarin, statin, và một số thuốc chống động kinh.

Kháng thuốc

Vi khuẩn có thể phát triển khả năng kháng macrolide thông qua nhiều cơ chế, bao gồm thay đổi vị trí gắn kết ribosome và sản xuất enzyme làm bất hoạt thuốc.

Lưu ý:

Thông tin trên chỉ mang tính chất tham khảo. Việc sử dụng thuốc kháng sinh cần tuân theo chỉ định của bác sĩ. Tự ý sử dụng thuốc kháng sinh có thể dẫn đến kháng thuốc và các biến chứng khác.

Cơ chế kháng thuốc

Sự kháng thuốc với macrolide có thể phát triển qua nhiều cơ chế, bao gồm:

• Thay đổi vị trí gắn kết ribosome: Đột biến gen mã hóa cho rRNA 23S của tiểu đơn vị ribosome 50S có thể làm giảm ái lực gắn kết của macrolide, dẫn đến giảm hiệu quả của thuốc. Đây là cơ chế kháng thuốc phổ biến nhất.
• Sửa đổi thuốc bằng enzyme: Một số vi khuẩn sản xuất enzyme estelase có thể thủy phân vòng lacton của macrolide, làm bất hoạt thuốc.
• Bơm đẩy thuốc ra khỏi tế bào (efflux pumps): Một số vi khuẩn có các protein bơm đẩy macrolide ra khỏi tế bào, làm giảm nồng độ thuốc bên trong tế bào.

Các lưu ý khi sử dụng

• Dị ứng: Macrolide chống chỉ định ở những người có tiền sử dị ứng với bất kỳ loại macrolide nào.
• Suy gan: Cần thận trọng khi sử dụng macrolide ở bệnh nhân suy gan, có thể cần điều chỉnh liều.
• Mang thai và cho con bú: Một số macrolide được coi là an toàn khi sử dụng trong thai kỳ và cho con bú, tuy nhiên cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.
• Tương tác thuốc: Macrolide có thể tương tác với nhiều loại thuốc khác, bao gồm warfarin, statin, ciclosporin, theophylline, và một số thuốc chống động kinh. Tương tác này có thể làm tăng nồng độ của các thuốc này trong máu, dẫn đến tăng nguy cơ tác dụng phụ. Ví dụ, erythromycin và clarithromycin là chất ức chế mạnh CYP3A4, một enzyme gan quan trọng trong chuyển hóa nhiều loại thuốc.

Các Macrolide thường dùng

Bảng dưới đây liệt kê một số macrolide thường được sử dụng, cùng với liều dùng tham khảo và một số lưu ý: