Viêm da tiếp xúc (Contact Dermatitis)

1. Viêm Da Tiếp Xúc Kích Ứng

Đây là dạng viêm da tiếp xúc phổ biến nhất. Nó xảy ra khi da tiếp xúc với một chất gây kích ứng, làm tổn thương lớp bảo vệ bên ngoài của da. Phản ứng này không liên quan đến hệ thống miễn dịch mà là kết quả trực tiếp của tác động gây hại của chất kích thích lên da. Các chất gây kích ứng phổ biến bao gồm:

• Xà phòng, chất tẩy rửa, dung môi
• Axit, kiềm
• Dung dịch tẩy trắng, chất khử trùng
• Nước (tiếp xúc kéo dài, đặc biệt là nước nóng)
• Ma sát lặp đi lặp lại (ví dụ: cọ xát với quần áo)
• Thực vật (ví dụ: cây thường xuân độc)
• Khí thải xe cộ

Phản ứng viêm xảy ra ngay lập tức hoặc sau một thời gian tiếp xúc. Các triệu chứng thường giới hạn ở vùng da tiếp xúc với chất gây kích ứng. Mức độ nghiêm trọng của phản ứng phụ thuộc vào nồng độ của chất kích thích, thời gian tiếp xúc và độ nhạy cảm của da.

2. Viêm Da Tiếp Xúc Dị Ứng

Đây là một phản ứng miễn dịch trì hoãn đối với một chất gây dị ứng. Lần đầu tiên tiếp xúc với chất gây dị ứng có thể không gây ra phản ứng, nhưng nó sẽ “nhạy cảm hóa” hệ thống miễn dịch. Những lần tiếp xúc sau đó sẽ gây ra phản ứng dị ứng. Hệ thống miễn dịch nhận diện chất gây dị ứng là chất lạ và tấn công nó, gây viêm da. Các chất gây dị ứng phổ biến bao gồm:

• Niken (có trong đồ trang sức, khóa kéo)
• Hương liệu trong mỹ phẩm, xà phòng
• Cao su (latex) trong găng tay, bóng bay
• Thuốc nhuộm tóc
• Một số loại thuốc bôi ngoài da
• Nhựa cây sơn, cây thường xuân độc

Phản ứng dị ứng thường xuất hiện sau 12-48 giờ tiếp xúc với chất gây dị ứng. Phát ban có thể lan rộng ra ngoài vùng da tiếp xúc trực tiếp.

Triệu Chứng

Cả hai loại viêm da tiếp xúc đều có thể gây ra các triệu chứng sau:

• Đỏ da
• Ngứa
• Nổi mẩn đỏ, sẩn, mụn nước
• Khô da, nứt nẻ
• Đau, rát
• Sưng
• Trong trường hợp nặng, có thể bị chảy dịch hoặc đóng vảy
• Đối với viêm da tiếp xúc dị ứng, phát ban có thể lan rộng và xuất hiện ở những vùng da không tiếp xúc trực tiếp với chất gây dị ứng.

Chẩn Đoán

Bác sĩ da liễu sẽ chẩn đoán viêm da tiếp xúc dựa trên tiền sử bệnh, kiểm tra thể chất và đôi khi là xét nghiệm dị ứng (patch test) để xác định chất gây dị ứng. Xét nghiệm patch test bao gồm việc dán các miếng dán nhỏ chứa các chất gây dị ứng phổ biến lên da để xem có phản ứng nào xảy ra hay không.

Điều Trị

Điều trị viêm da tiếp xúc tập trung vào việc giảm các triệu chứng và ngăn ngừa tiếp xúc với chất gây bệnh. Các phương pháp điều trị bao gồm:

• Tránh tiếp xúc với chất gây kích ứng hoặc dị ứng: Đây là bước quan trọng nhất trong điều trị.
• Sử dụng kem dưỡng ẩm: Để làm mềm da và giảm ngứa. Nên chọn loại kem dưỡng ẩm không mùi, không màu để tránh kích ứng thêm.
• Kem bôi chứa corticosteroid: Để giảm viêm và ngứa. Bác sĩ sẽ kê đơn loại thuốc và liều lượng phù hợp.
• Thuốc kháng histamine đường uống: Để giảm ngứa.
• Thuốc ức chế miễn dịch: Trong trường hợp nặng và dai dẳng.
• Gạc lạnh: Để làm dịu da.

Phòng Ngừa

• Xác định và tránh tiếp xúc với các chất gây kích ứng hoặc dị ứng đã biết.
• Đeo găng tay khi tiếp xúc với hóa chất hoặc các chất gây kích ứng tiềm ẩn.
• Sử dụng xà phòng và chất tẩy rửa nhẹ.
• Dùng kem dưỡng ẩm thường xuyên để giữ cho da khỏe mạnh.
• Đọc kỹ nhãn thành phần của các sản phẩm trước khi sử dụng.

Biến Chứng

Mặc dù viêm da tiếp xúc thường không nguy hiểm đến tính mạng, nhưng nó có thể gây ra một số biến chứng nếu không được điều trị đúng cách:

• Nhiễm trùng thứ phát: Gãi ngứa nhiều có thể làm tổn thương da, tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập và gây nhiễm trùng. Các dấu hiệu nhiễm trùng bao gồm tăng đau, sưng, mủ, và sốt.
• Thay đổi sắc tố da: Sau khi viêm da tiếp xúc lành lại, vùng da bị ảnh hưởng có thể trở nên sẫm màu hơn (tăng sắc tố) hoặc sáng màu hơn (giảm sắc tố) so với vùng da xung quanh. Những thay đổi này thường là tạm thời nhưng trong một số trường hợp có thể tồn tại lâu dài.
• Sẹo: Trong trường hợp nặng, viêm da tiếp xúc có thể để lại sẹo, đặc biệt là nếu có phồng rộp hoặc nhiễm trùng thứ phát.
• Cellulitis: Đây là một dạng nhiễm trùng da nghiêm trọng hơn, có thể lan rộng đến các mô sâu hơn. Cellulitis cần được điều trị bằng kháng sinh đường uống hoặc tiêm tĩnh mạch.
• Tác dụng phụ của liệu pháp steroid kéo dài: Việc sử dụng kem bôi corticosteroid trong thời gian dài hoặc trên diện rộng có thể gây ra các tác dụng phụ như mỏng da, giãn mao mạch, và rạn da.

Viêm Da Tiếp Xúc Nghề Nghiệp

Viêm da tiếp xúc là một bệnh nghề nghiệp phổ biến, đặc biệt ở những người làm việc trong ngành công nghiệp, xây dựng, chăm sóc sức khỏe, và làm đẹp. Việc tiếp xúc thường xuyên với các chất kích ứng hoặc dị ứng tại nơi làm việc có thể gây ra viêm da tiếp xúc mãn tính.

Đối Tượng Có Nguy Cơ Cao

Một số đối tượng có nguy cơ mắc viêm da tiếp xúc cao hơn:

• Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, do da của chúng mỏng manh hơn.
• Người có tiền sử dị ứng hoặc các bệnh lý da liễu khác như eczema hoặc bệnh vẩy nến.
• Người làm việc trong các ngành nghề có nguy cơ tiếp xúc cao với chất kích ứng hoặc dị ứng.
• Người có hệ miễn dịch suy yếu.

Khi Nào Cần Đi Khám Bác Sĩ?

Bạn nên đi khám bác sĩ nếu:

• Triệu chứng viêm da tiếp xúc không cải thiện sau một vài ngày tự điều trị.
• Phát ban lan rộng hoặc trở nên nghiêm trọng hơn.
• Bạn có dấu hiệu nhiễm trùng như đau, sưng, mủ, hoặc sốt.
• Bạn bị khó chịu hoặc ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.

• Usatine RP, Riojas M. Diagnosis and management of contact dermatitis. Am Fam Physician. 2010;82(2):102-8.
• American Academy of Dermatology. Contact dermatitis. Available at: https://www.aad.org/skin-conditions/dermatitis/contact
• Eichenfield LF, Frieden IJ, Esterly NB, eds. Textbook of neonatal dermatology. 2nd ed. Philadelphia, PA: Elsevier Saunders; 2014.

Câu hỏi và Giải đáp

Sự khác biệt chính giữa viêm da tiếp xúc kích ứng và viêm da tiếp xúc dị ứng là gì?

Trả lời: Viêm da tiếp xúc kích ứng là phản ứng viêm trực tiếp do tiếp xúc với chất gây kích ứng, làm tổn thương da. Nó không liên quan đến hệ miễn dịch. Trong khi đó, viêm da tiếp xúc dị ứng là một phản ứng miễn dịch trì hoãn đối với một chất gây dị ứng cụ thể. Hệ thống miễn dịch coi chất này là mối đe dọa và gây ra phản ứng viêm.

Xét nghiệm áp da (patch test) được thực hiện như thế nào và nó giúp chẩn đoán viêm da tiếp xúc dị ứng như thế nào?

Trả lời: Trong xét nghiệm áp da, một lượng nhỏ các chất gây dị ứng tiềm năng được dán lên da, thường là ở lưng. Các miếng dán này được giữ nguyên trong 48 đến 72 giờ. Sau đó, bác sĩ sẽ kiểm tra da xem có phản ứng nào không, chẳng hạn như mẩn đỏ, sưng hoặc mụn nước. Nếu có phản ứng với một chất cụ thể, điều đó cho thấy bạn bị dị ứng với chất đó.

Ngoài việc tránh tiếp xúc với chất gây kích ứng/dị ứng, còn những biện pháp nào giúp quản lý viêm da tiếp xúc?

Trả lời: Quản lý viêm da tiếp xúc bao gồm: sử dụng kem dưỡng ẩm để làm dịu và bảo vệ da; dùng kem bôi corticosteroid để giảm viêm và ngứa; uống thuốc kháng histamine để giảm ngứa; chườm lạnh để giảm sưng và ngứa; và trong trường hợp nặng, bác sĩ có thể kê đơn thuốc ức chế miễn dịch.

Viêm da tiếp xúc có thể ảnh hưởng đến trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ như thế nào? Có biện pháp phòng ngừa nào đặc biệt dành cho nhóm tuổi này không?

Trả lời: Da của trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ mỏng manh hơn, khiến chúng dễ bị viêm da tiếp xúc hơn. Một số biện pháp phòng ngừa bao gồm: sử dụng chất tẩy rửa và xà phòng dịu nhẹ dành cho trẻ em; tránh sử dụng nước xả vải; mặc quần áo làm từ chất liệu mềm mại, thoáng khí như cotton; và giữ cho da bé luôn khô ráo, sạch sẽ.

Khi nào viêm da tiếp xúc được coi là trường hợp nghiêm trọng cần được chăm sóc y tế ngay lập tức?

Trả lời: Cần được chăm sóc y tế ngay lập tức nếu viêm da tiếp xúc gây ra các triệu chứng sau: sưng mặt, môi, hoặc lưỡi; khó thở hoặc nuốt; sốt cao; phát ban lan rộng nhanh chóng; mụn nước hoặc vết loét có mủ; đau dữ dội. Những dấu hiệu này có thể cho thấy một phản ứng dị ứng nghiêm trọng hoặc nhiễm trùng thứ phát.